Sanayi Devrimi

18. yüzyılda İngiltere’de başlayan Sanayi Devrimi, insan ve hayvan gücü kullanılarak yapılan üretimin, buhar gücüyle çalışan makinelerle yapılmaya başlandığı sürece geçiştir. Birleşik Krallıkta başlayan devrim Batı Avrupa, Amerika ve Japonya ile devam etmiş, daha sonra tüm dünyaya yayılmıştır. Endüstriye ve makineleşmeye geçilmesiyle, özellikle Avrupa’da üretim miktarı büyük artış gösterir.

Sanayi Devrimi’nin İngiltere menşeili olması, devrime öncülük edecek çok sayıda özelliği bulundurmasının sonucudur. Bu özellikler şunlardır:

• Hızla artan nüfus ve bu nüfusun gıda arzı nedeniyle, tarım toprakları için özel mülkiyet anlayışı getirilir.
• Ham madde ve pazar sorununu, güçlü donanmasının da yardımıyla, kurduğu sömürge düzeni ile çözer.
• Demir ve kömür açısından çok zengin olan İngiltere, tekstil ve dokumacılıkta büyük üretim gerçekleştirir.
• İngiliz parlamentosunun kapitalizme karşı olmaması sayesinde, feodalizmden endüstriyel üretime geçişte sorun yaşamaz.
• Coğrafi keşifler, ticaret ve savaşlar sonucunda mali açıdan dünyanın sayılı zengin ülkeleri arasındadır.
• Kilise tarafından yasaklı ilan edilen gelenek karşıtları tarafından önemli icatlar yapılmıştır. Aynı zamanda, bu icatları kayıt altına alan bir kurul bulunur.

Demir üretimi, buhar makinesinin icadı ve dokumacılık İngiltere’nin itici güçleri olur. Makinelerin yapımına olanak sağlayan demir, ilk kez, kok kömürünün eritilmesiyle elde edilir. Kömür ve demirin bol miktarda bulunması fakat madenlerden çıkarılmasının zor olması, buhar makinesinin icadının ardındaki nedendir. Ticari amaçla ve su pompalamak için yapılan bu makinenin ardından, James Watt tarafından, sabit bir hızla çalışan ilk buhar makinesi yapılır.

Dokumacılığın ekonomik anlamda büyük yer tuttuğu İngiltere, yaşanan makineleşme sürecini bu alana da uygular. Tek kişinin iplik eğirmesi uzun zaman alırken, artık, yapılan iplik makineleri ile kısa zamanda dokuma gerçekleşir. Fakat makineler, büyüklükleri nedeniyle evde kullanıma uygun olmadıkları için, üretim daha büyük mekânlara taşınır. Böylece, fabrikalaşma süreci başlamış olur.

Fabrika Sistemi ve Çocuk İşçiler

Fabrika sistemi, üretim anlamında hızlı sonuçlar verse de, hem bu fabrikalarda çalışanlar hem de hala tek başına çalışan dokuma ustaları için birtakım problemler yaratır. Makinelerin yapılması ile birlikte, usta-çırak ilişkisi çerçevesinde yetişen ve kendi üretim aracı bulunan tecrübeli kişilerin işleri sekteye uğrar.

Yeni bir iş kolu doğuran fabrikalar, aynı zamanda, çalıştıracak işçi bulamamaya başlar. Bu yüzden, üretim sürecine erkeklerle birlikte kadın ve çocuklar da dâhil olur. Bunun bir nedeni de, zaten düşük ücretle çalışan erkekler yerine kadın ve çocukların daha az bir ücret karşılığı çalışmasıdır. Makinelerin yapısı ve çalıştırılma sistemi basit olduğundan dolayı kalifiye işçiye ihtiyaç duymayan fabrikalar, bünyelerindeki işçileri günde 20 saate yakın çalıştırır. Yaşanan iş kazaları sonucu ücretler kesilerek işçiler cezalandırılır. O dönem, işçi hakları kavramı ya da sendika gibi örgütler olmadığı için de bu süreç uzun zaman devam eder.

Sanayi Devrimi entelektüel, sosyal, ekonomik ve demografik nedenlerle ortaya çıkan bir süreçtir. Endüstri çağı bir anda gelmemiş, geçmiş dönemlerde yaşanan gelişmelerin birikimi olarak ortaya çıkmıştır.

Ekonomik Nedenler

• Avrupa’da 11. yüzyılda kentleşmenin başlaması ile tüccar ve zanaatkârlar bu kentlerde yaşamaya başlar. Bu durum, kentlerde ekonomik faaliyetlerin başlamasını tetikler. Tarımla uğraşan kırsal kesimden farklı olarak oluşan bu yeni sınıf, hem yönetim hem üretim şekillerinde değişiklikler olmasına neden olur.
• Yönetsel ve ekonomik anlamda yaşanan değişim ve ticaretle birlikte artan sermaye Sanayi Devriminin temelini oluşturur. Bu sermaye birikiminde, Coğrafi Keşifler ve sömürgeler aracılığıyla Avrupa’ya gelen madenlerin de katkısı olmuştur.
• Nüfusun hızla artması ve kapital düzene geçilmesi ile tarımla uğraşan kesim temel ihtiyaçlarını karşılayamayacak duruma gelir. Kentlere göç eden bu kesim, işçi sınıfını meydana getirir.

Teknolojik Nedenler

• Rönesans ve Aydınlanma Çağı ile başlayan rasyonel düşünme ve bilimsel gelişmelerin üretim alanına girmesiyle Devrim süreci başlamış olur. İnsan ve hayvan gücü ile yapılan üretim, bilimsel bilginin pratik amaçlar için kullanılmasıyla yerini makinelere bırakır. Böylece, üretim daha kısa sürede yapılırken verimlilik de artar.
• Demir ve deniz yolu taşımacılığı geliştirilerek hammadde üretimi ve taşımacılığı yapılır.
• Buhar makinesinin icadı ve kullanılması ile üretim maliyetleri düşürülür. Makinelerin kullanımının sürekli hale gelmesi, devrimin devamlılığını sağlamıştır.

Sosyal Nedenler

• Katolik kilisesi ve Papa’ya karşı hareketin sonucunda Protestanlık ortaya çıkar. Bu bağlamda, ortaya çıkan Protestan ahlakı, Devrimin en önemli sosyal nedenlerinden birini oluşturur.
• Protestan ahlakına göre, bireyler, dünyevi isteklere karşı koyarak, çok üretip az tüketecek ve fazla üretimi yatırıma dönüştürecektir. Bu sayede, burjuvazinin yaratmak istediği ekonomik model Protestanlar tarafından temellendirilmiş olur.
• Protestan ahlakı ve anlayışı, bireylerin ekonomi anlamında düşüncelerini ve faaliyetlerini belirleyerek, Sanayi Devriminin gerçekleşmesinde büyük fayda sağlamıştır.

15. yüzyılda yönetim ve savaşlarla alakalı pek çok gelişme yaşansa da, bilim, tıp, kentleşme ve ulaşım gibi konular Sanayi Devrimi sonrası büyük gelişme göstermiştir.

• Hem üretim hem de nüfusta sürekli ve kesintisiz bir artış gözlenmiştir. Tıpta yaşanan gelişmeler sayesinde özellikle salgın hastalıklara çözümler getirilmiş, bu da demografik bir etki yaratmıştır.
• Üretim tarzının değişmesi sonucu burjuvazinin anlamı değişmiş ve işçi sınıfı ortaya çıkmıştır. Makineleşmeyle ortaya çıkan işgücü sorunu, artık tarım ve hayvancılıkla uğraşmayan kırsal kesim sayesinde çözülmüştür. Usta-çırak ilişkisi yerini işveren-işçiye bırakırken, emek temelli üretimin yerini sermaye almıştır.
• Aydınlanma sürecinin de etkisiyle eğitim ayrıcalık olmaktan çıkmış ve temel hak ve özgürlükler bağlamında bireyler bilinçlenmeye başlamıştır.
• Ulaşım ve iletişim kanalları geliştirilmiş, bu sayede uluslararası ticaretin önü açılmıştır.
• Hammadde ve pazar arayışına giren devletler sömürge ve yağmalama faaliyetlerini hızlandırmıştır. Sömürgeciliğin etkisiyle ortaya çıkan emperyalizm, Devrim sonrası geniş kitlelere ulaşmıştır.

• 1763 – Sanayi Devriminin temelini oluşturan buharlı makineler, James Watt tarafından icat edilerek makineleşme süreci başlatıldı.
• 1800 – Alessandro Volta, elektrik pilini icat etti.
• 1804 – Raylar üzerinde giden buharlı lokomotif yapıldı.
• 1821 – İlk jeneratör, Michael Faraday tarafından icat edildi.
• 1835 – Samuel Morse, telgrafı icat etti.
• 1859 – İlk petrol kuyusu ABD’de açılarak aydınlatma alanında kullanıldı.
• 1876 – Telefon, Alexander Graham Bell tarafından icat edildi.
• 1879 – Thomas Edison, ampulü icat etti.
• 1898 – Guglielmo Marconi, radyoyu icat etti.