İsmet İnönü

Mustafa İsmet İnönü (1184;İzmir) 1884-1973 yılları arasında yaşamış Türk asker, siyaset ve devlet adamıdır. Türkiye’nin ilk başbakanı, ikinci cumhurbaşkanıdır.

1884 yılında İzmir’de doğmuştur. Babası Reşit Efendi’dir. Annesi Cevriye Hanım’dır. Babası Malatyalı annesi ise Razgradlıdır. Ailesi Tunaboyu Deliorman Türklerindendir. Ayrıca üç de kardeşi vardır. Hasan Rıza, Seniha ve Hayri. Diğer kardeşi Reşit Hayri genç yaştayken bir gemi kazasında ölmüştür. Cevriye Hanım ile İsmet İnönü’nün kardeşleri soyadı kanunundan sonra İsmet İnönü’den farklı olarak “Temelli” soyadını almışlardır.  

Doğduğu zaman babası İzmir Adliyesinde sorgu yargıcı olarak görev yapmaktadır. İsmet İnönü’nün doğumundan kısa süre sonra Foça’ya ardından da Boldan’a çalışmaya gitmiştir. Daha sonra yine görev icabı Sivas’a giderken ailesini de yanında  götürmüştür.

13 Nisan 1916’da Mevhibe Hanım ile evlenmiştir. Mevhibe Hanım Ziştovi eşrafından Zühtü Efendi’nin kızıdır.Mevhibe Hanım İstanbul doğumludur. Bu evlilikten üç çocukları olmuştur. Ömer İnönü, Erdal İnönü ve Özden İnönü. İçlerinden Erdal İnönü siyaset ile ilgilenmiş, Sosyaldemokrat Halkçı Parti’nin genel başkanlığını yapmıştır.

• İlk ve orta öğrenimini Sivas’ta tamamlamıştır.
• Ardından Sivas’ta Mülkiye İdadisi’ne başlamıştır. Ancak bir yılın ardından bu okuldan ayrılmıştır.
• Bunun ardından İstanbul’a gidip 1897 yılında Mühendishane İdadisi’ne gitmiştir.
• 14 Şubat 1901’de Mühendishane-i Berrî-i Hümayun’a başlamıştır.
• 1 Eylül 1903’te topçu teğmeni olarak okulu bitirmiştir.
• 26 Eylül 1906’da Erkân-ı Harbiye Mektebi’ni birincilikle bitirmiş ve kurmay yüzbaşı rütbesiyle Edirne’ye gitmiştir.

• Edirne’deki 2. Ordu 8. Topçu Alayında 3. Batarya Bölük komutanı olarak kurmay stajını yapmıştır.
• 1907’de İttihat ve Terakki Cemiyetinde kısa süreyle çalışmıştır.
• 1908’de 2. Süvari Fırkasının kurmayı olmuştur.
• 31 Mart Olayında Hareket Ordusu Karargahında görev almıştır.
• 1910’da 4. Kolordu Kurmayı olmuştur.
• 1911’de Yemen Kuvayi Mürettebe Komutanlığında görevlendirilmiştir.         
• İlk diplomatik görevini başarıyla yerine getirmiş, İmam Yahya ile anlaşma sağlamıştır.
• 26 Nisan 1912’de binbaşı olmuştur. Bu dönemde Yemen Kuvayi Umumiye Komutanlığının kurmay başkanlığına getirilmiştir.
• 1912 ile 1913 arasında Harbiye Nezareti Başkomutanlık Karargahı 1. Şubede görev almıştır.
• 2. Balkan Savaşında Çatalca Ordusu Sağ Cenah Komutanlığı Kurmaylığında görev yapmıştır.

• İstanbul Antlaşması yapılırken Bulgarlar ile yapılan görüşmelerde müzakere heyetine askeri danışmanlık yapmıştır.
• 1914’te Enver Paşa tarafından başlatılan ordu yenileştirme hareketine destek olmuştur.
• 2. Ordu Komutanı Mustafa Kemal ile birlikte çalıştığı zamanlar, aralarında bir dostluk kurulmuştur.

• 19 Mart 1920’de Mustafa Kemal’in isteği üzerine Ankara’ya gidip Milli Mücade sürecinde önemli rol oynayan görevleri yerine getirmiştir.
• Batı Cephesi Komutanlığına atanarak 1. Ve 2. İnönü Savaşlarını kazanmıştır.  
• 26 Ekim 1922’de Hariciye Vekili olmuştur.
• Generalliğe yükselmiştir.
•  Mudanya Mütakeresi görüşmelerine katılmış, Türk tarafını temsil etmiştir.
• Lozan Görüşmelerinde heyet başkanlığı yapmıştır.
• Sevr Anlaşması ile Mondros Mütakeresini geçersiz kılan Lozan Antlaşmasını imzalamıştır.
• 1926’da orgeneral olmuştur.
• Yine 1926’da askerlikten emekli olmuştur.

• 1923-1927 yılları arasında TBMM’de Malatya milletvekili olarak yer almıştır.
• Fethi Bey tarafından kurulan İcra Vekilleri Heyetine Hariciye Vekili olarak girmiştir.
• 29 Ekim 1923’te Cumhuriyetin kurulmasından sonra 30 Ekimde ilk Cumhuriyet hükümetini kurmuştur.
• Halk Fırkası genel başkan vekilliğini yapmıştır.
• 8 Kasım 1924’te başvekillikten istifa etmiştir.
• Kendisinden sonra yeni hükümeti kuran Fethi Bey Şeyh Said İsyanına müdahale etmede başarısız olması üzerine istifa etmiştir. Bunun üzerine Mustafa Kemal tarafından yeniden hükümeti kurmak üzere görevlendirilmiştir.
• Ardından ayaklanmanın bastırılmasında da önemli rol oynamıştır.
• 6 Mart 1925’de Takrir’i Sükun Kanununun yürürlüğe konmasını sağlamıştır. İstiklal mahkemelerinin kurulmasını sağlamıştır.
• 1924-1937 arasında başvekillik görevini sürdürmüştür.
• 1937’de başvekillikten ve CHP genel başkan vekilliğinden azledilmiştir.
• Bundan sonra TBMM’de sadece Malatya milletvekili olarak görev yapmıştır.
  11 Kasım 1938’de TBMM’de oybirliği ile Cumhurbaşkanı seçilmiştir.
• Çok partili siyasi hayata geçişi sağlamıştır. Ardından yapılan seçimle iktidarı devretmiştir.
• Ardından Cumhuriyet Halk Partisi genel başkanı ve muhalefet lideri olarak 10 yıl görev yapmıştır.
• 27 Mayıs ihtilali sonrasında üç koalisyona başbakanlık yapmıştır. 6 Şubat 1965’e kadar bu görevini sürdürmüştür.
• Cumhuriyet Halk Partisi içinde Ortanın Solu hareketini başlatmıştır.
• Cumhuriyet Halk Partisinden istifa edip, TBMM’de senatör olarak görevine devam etmiştir.
• CHP kurultayı tarafından kendisine “milli şef” unvanı verilmiştir.

25 Aralık 1973 tarihinde Ankara’da vefat etmiştir. Kalp krizi nedeniyle ölmüştür. Ölümünün ardından Anıtkabire defnedilmiştir.