Mezopotamya Uygarlıkları

Mezopotamya, Türkiye sınırları içerisinde doğan ve Suriye, Irak boyunca devam ederek Basra Körfezi'ne dökülen Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan bölgeye denir. Mezopotamya; elverişli topraklarının olması, iki ırmak arasında olduğu için sulamanın yapılabilmesi, iklimsel özellikler bakımından iyi olması ve göç yolları üzerinde olması gibi özellikleri, asırlardır her toplumda bu topraklara egemen olma arzusu yaratmıştır. İlk olarak Sümerler tarafından yerleşilen bu topraklar, zamanla diğer toplumların da gözdesi olmuştur. Mezopotamya iki bölgeden oluşur. Fırat ve Dicle nehirlerin doğduğu yerden Bağdat'a kadar olan bölgeye Yukarı Mezopotamya, Bağdat'tan Basra Körfezi'ne kadar olan bölgeye ise Aşağı Mezopotamya denmiştir.

MÖ. 4000'lı yıllarda kurulan bu uygarlık tek bir merkezden yönetilmek yerine site adı verilen şehir devletlerini tercih etmişlerdir ve her şehri Patesi adı verilen bir rahip kral yönetmiştir. Sümerlilerin en önemli şehir devletlerinden bazıları ise Ur, Umma, Eridu, Uruk, Lagaş ve Kiş’tir. Yazıyı ilk kullanan uygarlık olan Sümerler; tıp, coğrafya, astronomi, mitoloji ve falcılığın yanı sıra matematik alanında da büyük aşamalar kaydetmişlerdir. Dört işlemi kullanmışlar, geometride bir üçgenin iç açıları toplamının 180° olduğunu bulmuşlar, daireyi 360 dereceye bölmüşlerdir. Mimaride de oldukça büyük aşamalar kaydeden Sümerler, evlerini kerpiç ve tuğladan yapmışlardır. Ziggurat adı verilen çok katlı büyük bir tapınak yakan Sümerler, daha sonralarda tahıl ambarı, eğitim ve öğretim verilen bir okul, en üst katını ise gözlemevi olarak kullanmışlardır. Ay takvimini kullanarak bir yılı 360 güne, bir ayı da 30 güne bölmüşlerdir. Ticarette gümüş paranın yanında senette kullanmışlardır. Yazılı kanunlarıda bulunan Sümerler aile hukukuna da önem vermişlerdir.

Sümerlere son vererek Orta Mezopotamya'da kurulan bu uygarlık, Sümerlerin aksine merkezi bir otoritesi olan bir devlet kurmuşlardır. Başkentleri Agade şehridir. Tarihte kurulmuş ilk imparatorluktur. Kral Sargon döneminde ilk düzenli orduyu kurarak Mezopotamyaya kısa sürede hakim olmuşlardır. Dünyanın bilinen ilk haritasını yapmışlardır. (Mezopotamya haritası) Bu uygarlığın en büyük özelliklerinden bir tanesi de savaşarak aldıkları topraklara zafer anıtı dikmeleridir.

MÖ. 3000'li yıllarda Güneydoğu Mezopotamya'da kurulan bu uygarlık başkenti Sus şehri olan merkezi otoriteli bir devlettir. Yazı olarak çivi yazısını kullanan bu uygarlık bilimden daha çok seramik ve heykelcilik alanlarında gelişmişlerdir. MÖ.7 yy'da Elamlar, Asurlular tarafından yıkılmıştır.

Adını devletin başkenti olan Babil kentinden almaktadır. En ünlü hükümdarı sert kanunlarıyla meşhur Hammurabidir. Hititliler tarafından yıkılan bu uygarlık Asurluların egemenliğine girmişlerdir. Daha sonra Perslerle birlikte Asurluları yıkarak 2. Babil Devleti'ni kurmuşlardır. Persler daha sonra bu uygarlığa son vermiştir. Sümerlerin etkisi oldukça fazladır. Ziggurat adını verdikleri tapınaklar yapmışlardır. Mimaride oldukça gelişmiş olan bu uygarlık dünyanın yedi harikasında biri olarak gösterilen Babilin Asma Bahçeleri de buna bir örnektir. Mimari yapılarının bu döneme kalamamasının sebebi ise Mezopotamya'da sağlam taş ve kayaların olmamasıdır.

MÖ. 2100 yılında Mezopotamya'da kurulan bu uygarlık daha çok ticaretle uğraşmıştır. Ticaretin yanında kaya oymacılığı ile uğraşmışlardır. Başkenti Ninova'dır. Anadolu'da ticaret kolonileri kurarak Anadolu'ya yazıyı getirmişlerdir. En büyük kolonileri ise Kaniş adı verdikleri Kayseri-Kültepedeki kolonidir. Çok sert kanunları vardır. Tarihte bilinen ilk kütüphane Ninova'dadır. Babiller ve Persler birleşerek Asurluları yıkmışlardır.