Germiyanoğulları

13. yüzyılın sonlarında Kütahya ve çevresinde kurulun bu beyliğin adı konusunda başlangıçta Kirman mı yoksa Germiyan mı olduğu şeklinde bir okuma farklılığı ortaya çıkmışsa da, sonradan Germiyan olduğu kesinleşmiştir.

Prof. Claude Cahen, Germiyanlıların köken olarak Kürd olabileceğini söyler. Ona göre, ''Germiyanların bir Türk-Kürd karışımı olmaları mümkündür ve Selçuklu Moğol hükümetince, Türkmenler karşısında onlara yardımcı olmaları için 1275 yıllarına doğru Doğu Anadolu ’dan alınıp Batı Anadolu ’da yerleştirilmişlerdi. Sultanlık üzerinde hak öne süren kimselerin de kendileriyle güç birliği edecek gruplar aradıklarından Germiyanlar resmi iktidarla birlik oldukları kadar onlara karşı gelmişler ve genel çöküş nedeniyle onlar da sonunda başkaları gibi bir beylik kurmuşlardır. Germiyan adı bir grubun adıdır ve başka yerlerde olduğu gibi bu gurubun başındaki yönetici ailenin adı değildir. Bu ailenin atası ''Alişir '' adını almıştı.
Merkezleri Kütahya'ydı ve bir bölümü eski Selçuk kumandanları, bir bölümü de Türkmen başbuğları olan komşularının üzerinde bir hegemonya kurmuşlardı. 13. yüzyılın sonunda Alişir’in soyundan gelme Yakup, güçlü bir bey durumuna gelmişti. Kitabeler, onun doğuda Ankara ’yı elinde bulundurduğunu, batıda ise genel olarak Bizans’ın ve Alaşehir’in ona baç ödediğini; Menderes üzerinde Gümüşşar, Sivriköy, Simav ve Kula’nın onun elinde bulunduğunu gösteriyor. Akrabaları ya da ona bağımlı olan kimseler; Denizli, Aydın ve hatta Afyonkarahisar’ı yönetmişler ve Fahreddin Ali ’nin torunları buralardan tamamen yok olmadan önce, ona baş eğmişlerdir. Germiyan adıyla bilinen bu kimseler Kürd ya da kırma Türk halklarıydı. Batı Anadolu’ya yerleştirilmeden önce Malatya dolaylarında yaşamaktaydılar. Dönemin kaynaklarında Etrak-ı Germiyan veya Türkan-ı Germiyan şeklinde kaydedilmişlerdir  bu durum Germiyanların Türkmen kökenli olduklarını kabul etmiştir.

Germiyan Türkmenleri, Harizm hükümdarı Celaleddin Mengüberti ile Malatya civarına gelmişlerdir. Prof. Uzunçarşılı, Germiyan isminin başlangıçta bir Türk aşiretinin adı iken sonradan beyliğin ve ailenin adı olduğunu yazar. Beylik zamanla sınırlarını genişletmiş, Uşak, Gediz, Armutlu, Gököyük, Selendi, Kula, Tavşanlı, Banaz, Işıklı, Baklan, Denizli, Honaz, Dazkırı, Geyikler, Eşme, Emet, Tire, Selçuk, Simav ve Şeyhli bölgelerini ele geçirmiştir.

Gemiyanoğulları beyliğinin kurucusu olarak gösterilen, 1276 yılından önce hayatta olan Selçuklu Bey'i 1. Yakup Yeyin babası Alişiroğlu Muzafferüddin’in hayatına dair bilgiler azdır. Alişiroğlu Muzafferüddin, Selçukluların Malatya subaşısıdır ve Babai İsyanının bastırılmasıyla görevlendirilmiştir. Ancak, Babailer karşısında yenilgiye uğramıştır. Malatya civarındaki Kürdler ile Germiyan Türkmenlerinden topladığı ikinci bir ordu ile Babailer üzerine yürümüşse de yine başarısız olmuştur. Germiyan Türkmenleri (Türkan-ı Germiyan veya Etrak-ı Germiyan) 1241 yılında Diyarbakır civarında görülür. Gemiyanlar Diyarbakır Bey'i Şihabüddin Gazi’nin hizmetine girdiler. Şihabüddin Gazi, Selçuklu ordusuna karşı Diyarbakır’ı Harizmliler ve Germiyan Türkmenleriyle savundu. Ordunun sol kolunu Germiyan Türkmenleri oluşturmuştu. Selçuklu askerleri, Germiyan Türkmenlerini hendek kenarına kadar sürdüler. Bu olayda adı geçen askerlerin Kirmanlılar değil, Germiyan Türkmenleri olduğu ortaya çıkmıştır. Germiyanlıların bilinen ilk atası Alişiroğlu Muzafferüddin, ünlü Selçuklu veziri Muinüddin Süleyman Pervane tarafından 1264 yılında Konya’da öldürülmüştür. Germiyan Türkmen aşiretinin Kütahya ve Denizli civarına ne zaman geldikleri bilinmemektedir. 1276’dan önce Germiyan Beyleri'ine bu bölgelerde rastlanmaktadır.

1289 yılına kadar, Germiyan aşireti beyi olarak Alişiroğlu Hüsamüddin görülür. Denizli şehrini elde tutmak için Sahip Ata Oğulları ile mücadele ettikleri bilinmektedir. Germiyanlılar, egemenliklerini, Selçuklulara bağlı kalarak, 1299 yılında Ankara’ya kadar uzatmışlardır. Siyavuş Olayından sonra Ahiler, Konya’yı Germiyanlılara karşı savundular.Germiyan Türkmenleri, Harizm hükümdarı Celaleddin Mengüberti ile Malatya civarına gelmişlerdir. Beylik zamanla sınırlarını genişletmiş, Uşak, Gediz, Armutlu, Gököyük, Selendi, Kula, Tavşanlı, Banaz, Işıklı, Baklan, Denizli, Honaz, Dazkırı, Geyikler, Eşme, Emet, Tire, Selçuk, Simav ve Şeyhli bölgelerini ele geçirmiştir.Alişiroğlu Yakup Bey, 1300 yılından itibaren tarih sahnesine çıkar. Ankara’daki bir yazıta göre kendisini ''Ulu Bey'' olarak tanımlamıştır. Bu bey kırk yıl beylik yapmıştır. Yakup bey, Aydınoğlu Mehmed Bey'i, kendine subaşı olarak tayin etmiş ve Batı Anadolu’ya göndermiştir.İlk Osmanlı Germiyan ilişkileri de, Germiyanlara bağlı Çavdar Tatarlarının Osmanlı kalelerine saldırısından dolayı dostça değildir.Karacahisar pazarını basmışlardır. 1325'te Timurtaş, Denizli, Afyonkarahisar, Alaşehir gibi yerleri ele geçirmek için Eratna Bey'i, Germiyanlı Yakup Bey üzerine ordu gönderdi ise de, bu savaş gerçekleşmemiştir. Yakup bey, Anadolu’daki Türkmen Beyleri içinde, Karamanoğullarından sonra, en güçlü ve en zengin olanlardan biriydi. Dönemin seyyahları buna özellikle işaret eder. Bizans’tan haraç aldığına dair bilgiler vardır.Yakup Bey, 1327 yılından sonra vefat etmiş ve Kütahya’da Hıdırlık Tepesi'ne gömülmüştür. 1361-1387 yılları arasında beyliğin başına Süleyman Şah geçmiştir. Karamanoğlu Alaeddin Bey'in saldırısına maruz kalan Hamidoğlu İlyas Bey'e yardım etmiştir. Bu nedenle Süleyman Şah’ın Karamanoğulları ile arası açılmıştır. Topraklarını, Karamanoğullarına karşı korumak için Osmanoğulları ile ittifak yapma zorunluluğu ortaya çıkmıştır. Karamanoğlu korkusundan dolayı, kızı Devlet Hatun’u, Yıldırım Bayezid ile 1381 yılında evlendirmiştir. Kütahya, Tavşanlı, Simav ve Emet’i kızının çeyizi olarak Osmanlılara bırakmıştır.

Germiyanoğullarından zamanımıza ulaşan dört önemli medrese kalmıştır. Bunlar: Vacidiye Medresesi, Balabaniyye veya Nallı Medrese, Germiyanoğlu Yakup Bey Medresesi ve İshak Fakih Medresesidir.