Eretnaoğulları

Beyliğin kurucusu Alâeddin Eratna’dır ve 1353 yılında ölmüştür. Sivas ve Kayseri merkez olmak üzere, 1381 yılına kadar devam edecek olan bir hanedan kurmuştur.

Beyliğin kuruluş tarihi olarak 1335 yılı kabul edilir. Timurtaş ’ın kumandanlarından Eratna; Kayseri, Sivas ve eski Danişmendli kale kentlerini, özellikle Tokat ’ı da içine alan, zaman zaman Erzincan hatta Erzurum’a kadar uzanan, batıda ise Ankara ve Aksaray ’ı da kapsayan toprakları ele geçirmişti. Onun soyundan gelen kimseler elli yıl süreyle buralarda egemen olmuşlardır. Eratna'ın (Emir Eratna) Moğol veya Tatar olduğuna dair görüşler varsa da, emir, sultan, umumi vali, noyan gibi sıfat ve unvan taşıyan bir Uygur olduğu genel kabul görmüştür. İlhanlı ordusuyla birlikte Anadolu’ya gelmiş; 1327’de Timurtaş, İlhanlı hükümdarı Ebu Said Bahadır Han’dan korkarak Mısır’a kaçığı zaman, yerine kayınbiraderi olan Eratna’yı vekil olarak bırakmıştır. Ebu Said, Anadolu’ya Celayiri Büyük Şeyh Hasan’ı vali olarak atadı. Şeyh Hasan da valiliği üzerine almadan, Eratna’nın vekilliğini kabul etmiştir.

İbni Battuta, Emma’nın Uygur halkından olduğunu, emir Teremtaz (Son araştırmalarda bu isim: Tarımtaz) ve Mengitaş (veya: Sünüktaz) isimli kardeşleri olduğunu söyler. Eratna’nın bunlardan başka, Burak ve Mutahharten isimli iki kardeşi olduğu daha saptanmıştır. Babasınm isminin de Uygurca’da Taycu Bahşı, Müslüman adı olarak da Cafer Bey isimli biri olduğunu yazılmıştır. İbn Battuta, Niğde’den Kayseri’ye geldiği zaman, Eretna’nın hanımının Kayseri’de ikamet ettiğini öğrendi. Eşinin adı Taği ( bazı yazılarda: Toğa) Hatun’du. Bu hatun tarafından kabul edildi. Onunla birlikte yemek yedi. Eratna ve eşinin Irak sultanı ile çok yakın olduğunu öğrendi. Kayseri’de Emir Eratna ile karşılaşamadı fakat Sivas’a gittiği zaman, onunla karşılaştı. Onun iyi Arapçası olduğunu, Ahiler ile iyi ilişkiler kurduğunu gördü. lbn Battuta onun cömertliğine de nail olmuştur. Emir Eratna, diğer hanımı Selvi Paşa (veya Süli Paşa) için 740 yılında Kayseri’de bir imaret yaptırmıştır. Azîz bin Erdeşir-i Esterabadi, Eratna’yı “Rum ülkesinin yönetimini elinde bulunduran emir. ’' olarak tanıtmıştır. Emir Eratna, 1337’de Şeyh Hasan’ı Aladağ’da yenerek, müstakil bir hükümdar olarak davranmaya başladı. Memluk sultanı Melik Nasır ile yazışmalar yaptı ve ondan Rum ülkesinin naibi olduğuna dair bir belgeyi alabildi. Güneydeki Dulkadir Türkmenleri ile bazı sorunlar yaşadı. Emir Eratna, kendi adına Sivas ve Kayseri’de hutbe okutup, sikke kestirmiştir. Bu sikkelerden biri İstanbul’da Arkeoloji Müzesinde korunmaktadır. Kayseri şehri, uzun süre bu iki beylik arasında el değiştirdi. 1343’te Çobanlı Şeyh Hasan ve Süleyman Han kuvvetlerini, Karanbük’te yendi. 1350 yılında Kahire’ye bir elçi göndererek, kendisinin Anadolu naibi olduğuna dair bir belge aldı. Aynı yıl, iç karışıklıklardan istifade ederek, Konya’yı da ele geçirdi. Mart 1352’de Kayseri’de öldü ve Köşk Medresesi avlusunda gömüldü. Sivas, Kayseri, Amasya, Tokat, Çorum, Ankara, Develi, Aksaray, Niğde, Erzincan ve Darende gibi bir çok yeri oğullarına bıraktı.

Kaynaklarda, Eratna'nın idari yönün yanı sıra, ilmi yönünün de tanındığı; kendisinin âlim ve araştıncı olduğu; Arapça’yı iyi konuştuğu ve Şafi mezhebi âlimlerince bilindiği yazılmıştır. Üç oğlundan biri olan Şeyh Hasan, Eratna hayatta iken öldüğünden, geriye Cafer ve Mehmed isimlerinde iki oğlu kalmıştı. Önce Mehmed Bey hükümdar ilan edildi. Adına hutbe okundu ve sikke kestirildi. Lakabı ''Gomaiddin '' idi. Ancak, yaşının küçük olması sebebiyle, beyler ona itaat etmediler ve 1354’te kaçarak, Karamanoğlu'na sığındı. Yerine kardeşi Cafer Bey çıkarıldı. Tahtı bırakmayan Eratna oğlu Mehmed Bey, 1355'te kardeşi Cafer Bey'i Yalnızgöz Savaşında yendi ve 1358’de Hoca Ali Şah’ı da bertaraf etti.Mehmed Bey, bu dönemde Moğollar ile uğraştı. Kadı Burhaneddin’i vezir olarak seçti. Hacı Şadgeldi ve Hacı İbrahim gibi devlet adamlarıyla çalıştı. Ancak, Ekim 1365’te öldürüldü. Yerine Ali Bey geçirildi. Mehmed Bey'in adına çok sayıda sikke kestirilmiştir.Mehmed beyin ölümüyle yerine geçen oğlu Ali bey, yaşı küçük olduğu için, beylerine söz dinletemedi ve onun zamanında küçük hanedanlar ortaya çıktı. Amasya’da Hacı Şadgeldi, Erzincan’da Mutahharten, Niksar’da Taceddin, Sivas’ta Hacı İbrahim, Tokat’ta Şeyh Necib ve Şarkikarahisar’da Kılıç Arslan. Eratna oğlu Ali Bey'in, kendisi Kayseri’de oturuyordu ve nüfuzu Kayseri dışında geçmez oldu. Onun döneminde asayişsizlikten dolayı hem Moğollar hem de Türkmenler, Anadolu ve Suriye’nin her yerine göçmeye başladılar. Eratna Beyliği'nin iç karışıklıklarından yararlanan Karamanoğlu Alaeddin Bey, 1375’te Kayseri’yi ele geçirdi. Ali Bey şehirden kaçtıysa da vezir Kadı Burhaneddin Ahmed sayesinde Kayseri, Karamanoğulları'ndan geri alındı. Harput’un Dulkadiroğulları'nın eline geçmesine mani olamadı. Bir dönem, Dulkadiroğulları ile ittifak kurdu ve Memluk sultanının elinde olan Halep kuşatmasına katıldı. Kadı Burhaneddin Ahmed’in vezirliği döneminde biraz canlanma oldu. Ali Bey; Amasya, Niğde, Aksaray ve Erzincan gibi şehirlerde otoritesini kurmak için gayret etti ama 1389 yılında öldü. Kayseri’de babasının yanına Köşk Medrese’nin avlusunda gömüldü. Yerine oğlu 2.Mehmed tahta çıkarıldı. Küçük yaşta olan 2.Mehmed, Kadı Burhaneddin ile Kılıç Arslan arasındaki mücadelede yer aldı. Kadı Burhaneddin ona destek verdi ve 1381’de Kılıç Arslan öldürüldü. İktidar tam anlamıyla, Kadı Burhaneddin’in eline" geçti. 1381’de Kadı Burhaneddin, Amasya’daki Hacı Şadgeldi’yi bertaraf ederek Eratna Beylik ve hanedanına son verdi.