Nepotizm

Nepotizm, Latince'de "Nepot"  ve İngilizce'de "Nephew" (yeğen) sözcüklerinden türemiştir.  Osmanlı Devleti'nde ise "İltimas" olarak kullanılmıştır.  

Nepotizm; devlet ve kamu kurumlarında yapılan görev atamalarında liyakat esasına dayanmayan akraba ya da tanıdıkları görevlendirmektir. Bu duruma halk arasında adam kayırmacılık ya da torpil adı da verilmektedir. 

Kavramın temelinde, kişilerin nüfuzunu akrabaların lehine kullanarak istismar etmesi yani;  esasen görevini kötüye kullanması yatmaktadır.

Kayırmacılık kavramı, siyasi ve bürokratik karar alma sürecinde ortaya çıkan bir tür yozlaşma olarak da tanımlanmaktadır.

Nepotizm, işletmelerin yönetim kavramlarında olumsuz olarak değerlendirilmektedir. Akraba ya da tanıdıkların hiçbir yetenek ya da yeterliliği göz önünde bulundurulmaksızın işe alınması sonucu, mevcut personelin memnuniyetsizliği, verimlilikte azalma gibi bir takım etkiler ortaya çıkabilmektedir. 

Nepotizm ile işe alınan bireylerin olduğu işyerlerinde temel olan adalet ilkesi ve dolayısıyla kamu yararı da  zarar görmektedir. 

Nepotizm, demokrasi ve kurumsallaşmanın önünde büyük bir engel de teşkil etmektedir. Şöyle ki; nepotizm sonucu kurum içi çatışmalar, yeterli ve kaliteli yöneticilerin yetişememesi, örgüt kültürünün zayıflamasına neden olurken insan sermayesinin de tükenmesine sebebiyet vermektedir.

İşletmelerde var olan nepotizm, çalışanlar arasında kutuplaşmalara yol açarak,  bu kutuplaşan grupların kendi istek ve hırslarını işletme menfaatinden önde tutmasına yol açarak, işletmeyi iflasa varan zarara sokabilmektedir. 

Nepotizm kuralları altında çalışan kişiler terfi etmek amacıyla bireysel performansı ve verimliliği arttırmak yerine kurumun üst düzey yönetimiyle akrabalık ilişkisi olan kişilerle yakınlık kurmayı tercih etme düşüncesine girebilmektedirler. Bu durum da aynı şekilde örgütsel verimi ve etkinliği azaltmaktadır. 

Nepotizmin en sakıncalı tarafı, ayrıcalıklı uygulamaları yapan kişilerin toplum içinde zamanla takdir edilen ve itibar gören kişiler haline gelmesi olup, bu kişilere sonrasında; halk arasında (aksi iddia edilse de) torpil ve kayırma kisvesi altında yardımsever veya vefalı insan gibi tanımlamalarla hitap edilmektedirler.

Nepotizme çözüm önerisi:

İş hayatında adaletsizliklere ve verimlilik azalışlarına yol açan bu kavrama çözüm önerisi; layık olmak, uygun olmak, yaraşmak anlamına gelen liyakat ilkelerine göre hareket etmek verilmektedir. 

Siyasal, sosyal, kültürel ya da dini düşüncelere göre insanlar arası ayrışmalara sebebiyet vermeksizin, bilgi, birikim, yetenek ve tahsil seviyesi esas alınarak işe alımlar gerçekleştirilmelidir. Bu sayede, insan, kamu ve toplum yararı da gözetilmiş olunacaktır.

Nepotizmin kökeni; Rönesans dönemindeki bazı papaların kayırmacı davranışlarına dayanmaktadır.

Dönemin Katolik papaları ve psikoposları kendi yakınlarına bir takım pozisyonlar verdikleri için bu kavram oluşmuştur.

Papaların "iffetlilik" yemini olması sebebiyle bu kişiler evlenemezdi ve çocukları da bu sebeple olmamaktaydı. Bundan dolayı babadan oğula yetki devredermişçesine kendi yeğenlerine mevki ve görev vermekteydiler. 

Nepotizm, geleneksel bağların ve toplumsal ilişkilerin daha kuvvetli olduğu, piyasa mekanizmasının ve demokrasinin yeterince güçlü olmadığı ülkelerde daha sık görülmektedir.