Herakleitos

Herakleitos, M.Ö. VI -V inci yüzyıllar arasında yaşamış ilk çağ filozoflarındandır. Evrenin temel taşının, asıl maddesinin, "ateş" olduğuna inanmıştır. Herakleitos'a göre, evrende her şey ateş formundadır ve yanmaktadır; toprak, su, hava gibi diğer tüm maddeler ateşin dönüşüm hallerindendir yani onlar da ateşten başka bir şey değildir. Bu nedenle evrende kalıcı hiçbir şey yoktur. Herakleitos, "her şey akar", "her şey değişir", "aynı ırmağa iki defa girilmez" der. Bu değişimin sebebi ise hayattaki ölüm - hayat, soğuk - sıcak gibi birbirne zıt olan kavramların sürekli çatışma halinde olmasıdır.

Karşıtların sürekli çarpışmasını evrendeki sürekli değişimin sebebi olarak gören Herakleitos, "savaş her şeyin babasıdır." demiştir. Ona göre, savaş toplumsal hayatta da vardır ve aslında yararlıdır. Bunun nedeni savaş sonrasında toplumda belirlenen köleler, kahramanlar, özgür kişiler gibi gruplardır. Bu durum aslında iyidir çünkü bir şekilde adaletin gerçekleşmesidir. Birbirine zıt olanların çarpışması sonucunda güçlü olan tarafın egemen olması, kazanan olması, durumunu son derece doğal ve kurala uygun bulan Herakleitos, "her şey savaşla gelişir" demiştir. Ancak savaşın neden olduğu değişimin, dönüşümün, gerisinde bunları yöneten bir yasa, ölçü veya logos yani akıl, düşünce, olduğunu belirtir. Yani aslında Herakleitos bu düşüncesi ile evreni maddeye dayandırırken aynı zamanda da manevi bir temele dayandırmaktadır.

  Evrendeki zıtlıkların ve bunların çarpışmasını yöneten bir "Logos" olduğunu düşünen Herakleitos, insanın da akıl sahibi olarak bu yüce Akıl'dan, Logos'dan, bir pay aldığını ancak bazılarının paylarının diğerlerine göre daha az olduğunu ve bu yüce Akıl'dan az pay alanların çoğunlukta olduğunu; bazılarının paylarının ise diğerlerine göre büyük, bu büyük pay sahiplerinin ise toplumda azınlıkta olan aristokratlar olduğunu söylemektedir. Bu duruma "azınlık iyidir, çoğunluk kötüdür." diyerek vurgu yapan Herakleitos, evren nasıl Logos tarafından yönetiliyorsa aynı şekilde toplumun da yasalar ve toplumsal kurallarla yönetilmesi gerektiğini söyler. Bu toplumsal kuralları, yasaları belirleyecek olanların, toplumu yönetecek olanların, Logos'dan fazla pay almış olanlar yani aristokoratlar olması gerektiğini düşünen Herakleitos, aristokratik bir yönetim biçimini savunmuştur.