Endemik Bitki

Endemik kelime kökeni olarak; Latince endemos (indigenous) kelimesinden gelmekte ve yerli anlamında kullanılmaktadır.  

Endemik bitkiler, bulunduğu bölgenin iklimsel ve ekolojik koşullarından ötürü yalnızca o bölgede yetişebilen, dünyanın başka herhangi bir yerinde yetişme ihtimali olmayan , o bölgeye özgü ender bitki türüne verilen addır.

Bir bölgedeki endemizm gerçekleşme oranı, o bölgenin jeolojik geçmişine, topografik özellikleri ve izolasyon derecesine göre değişim göstermektedir. Bu sebeple, karalara uzak olan jeolojik olarak eski adalarda daha fazla endemik bitki oluşma olasığı söz konusu olmaktadır. 

Endemizm oluşumunda diğer önemli etken, iklim özellikleridir. Bu sebeple tropik bölgeler ve yağmur ormanlarınde endemik bitki görülme oranı daha fazla olmaktadır.

1- Paleoendemikler:  Makroendemikler olarak da adlandırılan bu türler belli bir sınıfa dahil olabilecek kadar seçici özelliklere sahip olan taksonlardır.  Kökenleri ile bağları kopmuştur ve tek türü olan endemiklerdir. Bugün bulundukları bölge ilk ortaya çıktıkları alan olmamakta ve jeolojik zamanlardaki daha geniş bir alanın günümüzdeki son alanı olmaktadır.

2- Şizoendemik: Yayılım alanları zaman içinde değişen bitki türleri olmakla beraber kardeş veya aynı familyadan ortaya çıkan taksonlardır.

3-Patroendemik: Hücrelerinde iki kromozon taşıyan canlı organizma  (diploid) türlerinden olan bitkiler olup, komşu bölgelere poliploid (hücrelerdeki kromozon sayısının 3n veya daha fazla olması durumu) yoluyla takson verebilirler. 

4-Apoendemik: Kökenleriyle bağlantılı olan taksonlardır. Özellikle Türkiye'deki endemik bölgeler genellikle bu türlendendir.

Türkiye' de 10 binin üzerinde bitkinin 4 bine yakını endemik bitki özelliği taşımaktadır. Bu sayının diğer Avrupa ülkelerine göre daha fazla olma sebebi tamamen ülkemizin jeopolitik konumu, yer şekilleri, zengin iklim ve bitki örtüsü, Avrupa ve Asya arasındaki konumu ve arazi yapısıyla alakalıdır. 

Türkiye'nin endemik bitki bakımından zengin olması, üç farklı flora bölgesi özelliklerini taşımasından kaynaklanmaktadır. Şöyle ki; Türkiye; Avrupa Sibirya Flora Bölgesi,Akdeniz Flora Bölgesi ve İran Turan Flora Bölgesi olmak üzere 3 farklı florayı temsil etmektedir. 

Türkiye'de Endemik Bitkiler

Besin olarak kullanılan bitkilerin %30' u Anadolu temellidir. Örneğin; nohut, buğday, incir, kayısı, badem,lale, kardelen, ayçekirdeği gibi 

Diğer önemli endemik bitkiler şu şekildedir:

Kaz Dağı Köknarı: Adından da anlaşılacağı gibi bu bitki yalnızca Kazdağı'nda yetişmektedir. Tomurcuklarında bol miktarda reçine bulunmaktadır ve 30 metreye kadar uzayabilmektedirler.

Sığla Ağacı: İlk bakışta çınar ağacına benzeyen sığla ağacı; 25-40 metre arasında uzayabilen,kalın dallı va yaprak dökebilen bir endemik bitkidir. Antalya-Sütçüler, Acıpayam- Gölcük Köyü,Muğla civarında ve kısmen de iç kısımlarda endemik olarak görülmektedir. 

Madımak:  Madımak  otunun ülkemizde birçok türü olduğu bilinmektedir. Afyon Madımağı,Kapadokya Madımağı,Samsun Madımağı ve Sivas Madımağı bilinen önemli türlerindendir.

Datça Hurması: Datça Yarımadası'nı batıve doğu yönünde uzanan sıradağların Kuzey ve güney alanlarında olmak üzere iki ayrı bölgede bulunmaktadır.  Yaklaşık 10 metre civarında olup, Datça'da daha ızın olabilmektedir.

Keten:  Dokuma ve gıda sektöründe kullanılan bu bitkinin birçok ilimizde endemik türü görülmektedir. Adana, Amasya,Ankara, Antalya,Denizli gibi illerimizde görülen bir endemik türüdür.

Kuşkonmaz: Bu önemli endemik türünün Antalya,Konya, Mersin illerinde görüldüğü bilinmektedir.  Zambakgiller familyasından olan kuşkonmaz, ılıman iklimde yetişir ve meyvesi kırmızı olmaktadır. 

Istanca Meşesi: 25 metreye kadar uzayabilen düzgün gövdeli dar tepeli bir meşe türü olarak bilinmektedir. Ülkemizde Marmara Bölgesi'nde Yıldız Dağları'nda  ve Batı Karadeniz' de görülmektedir.

Safran:  Safranbolu' ya adını veren safran bitkisi eski çağlardan bu yana çiçek tepecikleri, baharat ve gıda boyası olarak kullanıan soğanlı bir bitkidir. Ortalama 20-25 cm'ye kadar uzayabilen bu bitki türü Ağustos ve Eylül aylarında soğan olarak ekildekten sonra Ekim ayında çiçek açmaktadır. Yapımı zahmetli olması sebebiyle pahalı ve değerli bir bitki olan safran, Akdeniz Ülkeleri, İran ve Keşmir' de halen yaygın olarak kullanılmaktadır.

Kasnak Meşesi: 25- 30 metre uzunluğa ulaşabilen geniş ve yaygın tepeli bir meşe türüdür. Küçük grup ve kümeler halinde bulunan bu bitki türü toprağın derin ve çukur  olan yerlerinde daha iyi gelişme göstermektedir. Kasnak meşesi,akmeşe grubuna dahil olup, sadece Türkiye' de yetişen bir bitkidir.

Üvez: Türkiye'nin tek endemik üvez türü Rize ilinde bulunmaktadır. Üvez ağacının meyveleri rowanberries olarak adlandırılmaktadır.

Üvez ağacının gövdesi çok sert olduğu için gemi direklerinin veya baston yapımında kullanıldığı bilinmektedir. Farmakolojik alanda da ilgi görmektedir.