Zeigernik Etkisi

Kişilerin tamamlayamadığı veya bir şekilde bölünmüş olan yaşantıların, tamamlanan yaşantılara göre daha fazla hatırlandığını ifade eden psikolojik kavram. 

Adını, Rus psikolog Bluma Zeigernik'in çalışmaları sonucu almıştır.

Zihnin, bölünen veya yarım bırakılan olayları hatırlamaya daha fazla eğilimli olduğunu gözlemleyen Bluma Zeigernik, bitirilmeyen işlerin veya yaşantıların zihni sürekli meşgul tuttuğunu belirtmiştir. Bir olay tamamlandığında ise zihnin rahatladığını ve yeni bir düşünceye ya da yaşantıya daha verimli geçebileceğini ifade etmiştir.

Tamamlanmayan olayların aslında bilinçdışında var olmaya devam ettiği ve beynin bilinçli hareket eden bölgesine (prefrontal korteks) bitirilmesi için baskı yaptığı gözlemlenmiştir. Bu durumun kişilik üzerinde negatif bir etki bıraktığı, çünkü zihnin sürekli meşgul tutulduğu dile getirilmiştir.

Kavrama ismini veren Rus psikolog Bluma Zeigernik ve Profesör Kurt Lewin bir gün akadaşlarıyla restauranta giderler. Sipariş alan garsonun kalabalık bir grup olmasına rağmen siparişi yazmadan aklında tuttuğunu gözlemleyen Lewin, garsonun herhangi bir hata yapmadan siparişleri getirdiğini görür. Ardından Zeigernik'e dönerek garsonun hesabı ödemeyen müşterilerini, ödeyenlere göre daha iyi aklında tuttuğunu söyler. Garsonu yanına çağıran Lewin, siparişleri nasıl aklında tuttuğunu sorduğunda beklediği cevabı alır. Garson siparişleri getirene kadar aklına yazdığını, getirdikten sonra da tamamen sildiğini söyler.

Bu durumu ilgi çekici bulan Lewin ve Zeigernik, tamamlanmayan işlerin zihinde nasıl kalıcı olabildiğini ve tamamlananlara göre hafızada ne kadar yer edindiklerini merak etmeye başlarlar. Bunun üzerine Zeigernik birtakım deneyler gerçekleştirir.

• Boncuk deneyi

          Zeigernik, bir grup denekten belirli sırada ve miktarda boncuk dizmelerini ister. Ancak deney sırasında kasıtlı olarak deneklerin işlerini yarım bırakmaları istenir. Örneğin on adet boncuk dizme işleminden beş tanesi yarım bıraktırılır. Bir süre sonra deneklere hangi boncuk dizilimini daha iyi hatırladıkları sorulduğunda tamamlanmayan dizlimin daha iyi hatırlandığı fark edilir.

• Roman deneyi

          Bir grup denekten roman okumaları ve okuduklarını anlatmaları istenir. Bazı kişilerin detaylarıyla pek iyi hatırlayamadığı gözlemlenir. Bir başka gruba ise romanı okumadan önce yapmakta oldukları bir işi tamamlamaları veya nasıl tamamlayacaklarına dair plan program yapmaları istenir. İkinci grup deneklerde konsantrasyon seviyesinin daha yüksek olduğu ve akılda kalan bilginin daha fazla olduğu sonucuna ulaşılır.

• Puzzle deneyi- Kenneth Mcgraw

          Bir grup denekten yapılması zor bir puzzle'ı yapmaları istenir. Karşılığında ödül verileceği söylenir. Ancak hiçbir deneğin tamamlamasına izin verilmeden deney bitirilir ve deneklere yine de ödül verilir.Herhangi bir mecburiyetleri olmamasına rağmen çoğu denek puzzle'ı tamamlamak için uğraşır. Zihnin bir olayı tamamlamak için çaba sarf ettiği bir kez daha gözlemlenmiş olur.

• Sorumluluk duygusunu canlı tutmaktadır. Beyin tamamlayamadığı bir olaya sürekli dönerek aslında kişiyi belirsizliğin dögüsünden kurtarmak istemektedir.
• Dikkatin yarım kalan, tamamlanmayan olaylara sabitlenmesinin eğitimde yararlı bir yönü bulunmaktadır. Bilginin hafızada daha kalıcı olmasını sağlamaktadır.
• Günümüzde pek çok sinemacı ve edebiyatçı Zeigernik etkisinin insanlar üzerindeki merak uyandıran yönünden faydalanmıştır. Hemen sonlandırılmayan ve kasıtlı olarak ertelenen seriler buna örnek verilebilir.