Küçük Albert Deneyi

Amerikalı Psikolog John Watson tarafından gerçekleştirilmiştir. Korkunun insanda doğuştan mı var olduğu veya refleks olarak sonradan edinilen bir dürtü mü olduğu sorularına yanıt arayan, Ivan Pavlov'un koşullanma deneyinden yola çıkarak yapılmış psikoloji deneyidir. Bu çalışmanın çarpıcı yönü, 8 aylık bir bebek üzerinde gerçekleştirilmesidir. Deney, uzun yıllar bilim dünyasında etik tartışmalara konu olmuştur.

Davranış psikolojisinin kurucusu John Watson ve asistanı Rosalie Rayner çalıştıkları John Hopkins Hastanesi'nin kreşinde 8 aylık bir bebek olan Albert'ı gözlemleye başladılar. Bazı duygusal testlerden sonra bebekle deney yapmaya karar verdiler. Amaç, korkunun da sonradan öğrenilebileceğini ve genetiğin insan davranışı üzerinde sanılanın aksine etkili olmadığını göstermeye çalışmaktı.

İlk olarak tepkisini ölçmek için Albert'a beyaz bir tavşan, fare, peruk, maske, yanan kağıt parçaları gibi farklı ve renkli birçok uyaran gösterildi. Ancak Albert hiçbirine korku belirtisi göstermedi hatta gülümsedi. Ardından Albert'a bir laboratuar faresi gösterildi. Bebek, fareyi yakalamaya, oynamaya çalıştı. Albert fareye her dokunmak istediğinde iki demir çubuk birbirine çarpılarak rahatsız edici sesler çıkarıldı. Çıkan gürültü sonucu ağlayan bebek, oda sessizleştiği anda yeniden fareye yöneldi ve aynı gürültüye tekrar maruz kaldı. 

Deneye birkaç gün boyunca devam edildi. Albert artık fareden korkuyordu. Herhangi bir rahatsız edici ses olmadığı halde odaya fare getirildiğinde ağlamaya başlıyordu. Watson ve Rayner bunu ilk başta gösterdikleri nesnelerle de test ettiler. Albert'ın yalnızca fareden değil beyaz tavşan, köpek, peruk gibi tüylü canlılardan ve nesnelerden de korktuğu anlaşıldı.Araştırmacılar deneye yaklaşık 1 yıl boyunca devam ettiler. Albert'ın daha önce kendisinde var olmayan fobilerin sonradan koşullanma yoluyla oluşturulabileceğini gözlemlediler.

Koşullanma yoluyla sonradan korku kazandırılan Albert, deneyden önceki haline göre daha kaygılı davranışlar geliştirmeye başladı. John Watson bu süreci tersine çevirmeye ve korkuyu ortadan kaldırmaya çalıştı. Ancak hiçbir zaman başarılı olamadı.

Albert'ın yalnızca fareden değil pek çok tüylü nesneden korkması psikoloji literatüründe "genelleme" olarak bilinmektedir. Küçük Albert'ın sonraki yaşamıyla ilgili net bir bilgi bulunmamaktadır. Kimilerine göre 6 yaşında hidrosefali (beyinde su toplanması) sonucu hayatını kaybetmiştir.

Bu deney, klasik koşullamanın insanlar üzerinde ne kadar tehlikeli olabileceğinin ve canlılar üzerinde uygulanan bilimsel çalışmaların çok ciddi etik problemlere yol açabileceğinin trajik bir örneğidir.