Marmara Bölgesi

Marmara Bölgesi, Türkiye’nin yedi coğrafi bölgesinden biridir. İsmini tam ortasında yer alan Marmara Denizi’nden alır.

Türkiye topraklarının yaklaşık %8.5’ini karşılarken yaklaşık 67.000 kilometrekarelik yüzölçümüyle büyüklük bakımından 6. sıradadır.

Ülkemizin kuzeybatısında yer alan Marmara Bölgesi’nin; doğusunda Karadeniz Bölgesi, güneydoğusunda İç Anadolu Bölgesi, güneyinde Ege Bölgesi yer alır.

Ege Denizi, Karadeniz ve Marmara Denizi’ne komşudur.

Çanakkale Boğazı ve İstanbul Boğazı, Marmara Bölgesi’nin sınırları içerisindedir.

Marmara Bölgesi, 4 bölüme ayrılır. Bunlar Yıldız Dağları, Güney Marmara, Ergene ve Çatalca-Kocaeli bölümleridir.

Marmara Bölgesi’nin en büyük şehri İstanbul, en küçük şehri ise Yalova’dır.

• İstanbul
• Tekirdağ
• Çanakkale
• Balıkesir
• Bursa
• Yalova
• Kocaeli
• Kırklareli
• Edirne
• Sakarya
• Bilecik

İstanbul, Tekirdağ, Çanakkale, Balıkesir, Bursa, Yalova ve Kocaeli Marmara Denizi’ne komşu olan illerdir. Kırklareli ile Sakarya’nın Karadeniz’e kıyısı bulunurken, Edirne’nin Ege Denizi'ne kıyısı bulunur. Bilecik’in ise hiçbir denize kıyısı yoktur.

• Marmara Bölgesi, Türkiye'de yer alan ortalama yükseltisi en az olan bölgedir.
• En önemli yükseltileri; güneyindeki Samanlı Dağları ve Uludağ ile Trakya kesiminde Karadeniz boyunca uzanan Yıldız Dağları’dır.
• Bölgede yer alan en yüksek dağ Uludağ’dır. Yüksekliği 2543 metredir.
• Sakarya ile Bursa ovaları, güneydeki geniş platolar ve Trakya'daki Ergene Havzası bölgenin en önemli düzlükleridir.
• Yükselti alanlarının az olmasından dolayı fazla engebeli değildir. Bu sebeple ulaşım kolaylaşmıştır.
• Bölgenin güney kıyıları girintili-çıkıntılıdır. Bandırma, Erdek, İzmit ve Gemlik körfezleri önemli girintilerdir.
• Kuzey kıyılarında falez oluşumu yoğun olduğu için fazla girinti-çıkıntı yoktur.
• Kapıdağ Yarımadası, tombolo kıyı tipi özelliği gösterirken boğazlar, ria tipi kıyı özelliği gösterir. Bölgede ayrıca birçok ada bulunur.
• Marmara Bölgesi’nin küçük ölçekli fakat sık bir akarsu ağı vardır. Yükselti az olduğundan akarsuların akış hızları azdır. Bu sebeple enerji üretme potansiyelleri düşüktür.
• Bölgenin başlıca akarsuları Meriç nehri, Susurluk ırmağı ve Sakarya'nın aşağı kesimidir.
• Anadolu yakasında yer alan akarsuların döküldükleri yerlerde kıyı akıntıları fazla olduğundan kıyıda delta oluşturamazlar.
• Akarsuların yatak eğimlerinin az olması taşıdıkları alüvyonların büyük bir kısmını alçak kıyı ovalarına bırakmalarına neden olmuştur.
• Marmara Bölgesi’nde irili ufaklı birçok doğal ve yapay göl bulunur. Tatlı su gölleri olan İznik, Sapanca ve Ulubat tektonik kökenli göllerken Terkos, Küçük Çekmece ve Büyük Çekmece gölleri kıyı set gölleridir. Ayrıca, Güney Marmara Bölümü'nde Biga Yarımadası üzerinde bulunan birçok baraj gölü ve göletten sulama amaçlı yararlanılır.
• Bölge, termal kaynaklar bakımından çok zengin olmasa da ve termal turizm bakımından en elverişli ve gelişmiş bölgelerden biridir. Termal su kaynakları bakımından 4. sırada yer alan Marmara Bölgesi’nde 53 adet termal su kaynağı vardır. Bunlar; Balıkesir, Çanakkale, İstanbul, Bursa, Yalova ve Sakarya illerinde bulunur.
• En aktif fay hatlarından biri olan Kuzey Anadolu Fay Hattı (KAF) Marmara Denizi’nin altından geçerek başta İstanbul olmak üzere Marmara Bölgesi’nde bulunan birçok şehir için büyük risk oluşturur. KAF, 1999’da yaşanan yakın tarihli Gölcük depremine, daha eski tarihlerde de birçok büyük ölçekli depreme sebep olmuştur.

• Armutçuk Dağı
• Yıldız Dağları
• Koru Dağları
• Kapıdağ
• Uludağ
• Bolu Dağı
• Samanlı Dağları
• Domaniç Dağı
• Koru Dağı
• Işıklar Dağı
• Biga Dağları
• Kazdağı
• Elmacık Dağı

• Ergene Ovası
• Yenişehir Ovası
• Karacabey Ovası
• İznik Ovası
• Adapazarı Ovası
• Balıkesir Ovası
• İnegöl Ovası
• Bursa Ovası

• Ergene Nehri
• Susurluk Çayı
• Biga(Kocabaş) Çayı
• Kara Menderes Çayı
• Gönen Çayı
• Sakarya Irmağı
• Meriç Irmağı

• Uluabat Gölü
• Büyük Çekmece Gölü
• Durusu Gölü
• Manyas Kuş Gölü
• Sapanca Gölü
• İznik Gölü
• Küçük Çekmece Gölü

• Marmara Bölgesi iklimi karasal iklim, Karadeniz ve Akdeniz iklimi arasında geçiş özelliği gösterir.
• Balkanlar üzerinden gelen nemli hava kütlesi Marmara Denizi üzerinden geçerken nem alır ve bu nemi Güney Marmara kıyılarına taşır. Bu sebeple Güney Marmara denizel iklime sahiptir. Kışlar ılık geçer.
• Bu nemli hava kütlesi nemini Balkan Dağları'nda bırakır böylece Trakya'ya nemden yoksun ve kuru olarak eserler. Ayrıca Yıldız Dağları’da Karadeniz'in nemli havasının iç kısımlara girmesini engellediğinden Trakya kesiminde karasal iklim özellikleri görülür.
• Kocaeli platosunda bozulmuş Karadeniz iklimi görülür. Yazlar Karadeniz iklimine göre daha sıcak ve yağışlı geçerken kışlar daha soğuk fakat az yağışlıdır. 
• Marmara Bölgesi’nde yıllık yağış miktarı 500-1000 mm arasındadır. En çok yağışı Aralık, Ocak, Şubat aylarında alır. En kurak geçen aylar ise Haziran, Temmuz ve Ağustos aylarıdır. Kar ve don olayı en az kıyı kesimlerde görülür.
• İç kesimlerde karasallık etkisi fazladır.
• Marmara Bölgesi'nin yıllık sıcaklık ortalaması 14-16 °C arasındadır. Yıllık yağış miktarı 500-1000 mm arasındadır. Hakim rüzgarlar genelde Kuzey ve Kuzeydoğu yönlerinden eser.
• Özellikle Ege ve Marmara denizi kıyılarında bulunan makiler 200 metre yüksekliğe kadar baskın olan bitki örtüsüdür. Kışlar ılık geçtiğinden Güney Marmara sahillerinde ise zeytinlikler bulunur. Ergene Havzası'nda yer yer bozkırlar oluşmuştur. Trakya'da Yıldız Dağları'nın Karadeniz kıyılarına bakan bölümünde ormanlara rastlanırken genel bitki örtüsü bozkırdır.
• Türkiye topraklarında yer alan ormanların %13'ü Marmara Bölgesi’nde yer alır. Ormanlık alan bakımından en zengin 4. bölgedir

• Marmara Bölgesi toplam nüfusu 2018 yılı TÜİK verilerine göre 24 Milyon 816 Bin 23 kişi olup Türkiye nüfusunun %30,7'sini oluşturmaktadır.
• Bölge büyüklük bakımından 6. sırada olmasına rağmen en yüksek nüfuslu bölgedir.
• Bölgede yer alan İstanbul ilinin çok fazla göç alması, Marmara Bölgesi’nin en kalabalık bölge olmasında en büyük etkendir.
• Kentlerde yaşayan ve sanayi sektöründe çalışan nüfusun en fazla olduğu bölge olmasının yanı sıra en fazla göç alan bölgedir.
• Çatalca-Kocaeli Bölümü en kalabalık bölümüdür.
• Çanakkale, Balıkesir, Tekirdağ ve Edirne orta nüfuslu kentlerdendir.
• Yıldız Dağları Bölümü yer şekillerinin engebeli olması nedeniyle Marmara Bölgesi’nin en seyrek nüfuslu yeridir.

İllere Göre Nüfus Dağılımı

• İstanbul: 15 Milyon 29 Bin 231
• Bursa: 2 Milyon 936 Bin 803
• Kocaeli: 1 Milyon 883 Bin 270
• Balıkesir: 1 Milyon 204 Bin 824
• Tekirdağ: 1 Milyon 5 Bin 463
• Sakarya: 990 Bin 214
• Çanakkale: 530 Bin 417
• Edirne: 406 Bin 855
• Kırklareli: 356 Bin 50
• Yalova: 251 Bin 203
• Bilecik: 221 Bin 693

• Marmara Bölgesi, Türkiye'de bölge yüzölçümüne göre, ekili-dikili alanın en fazla olduğu bölgedir. Bunun sebebi arazinin engebesiz geniş düzlüklerden oluşması ve makinalı tarımın kolaylıkla yapılabilmesidir.
• Ayrıca; tüketici nüfusun fazla olması, ulaşım kolaylığı ve sulamanın yaygınlığı tarımın gelişmesinde büyük rol oynar.
• Bölgede tarım ürün çeşidi oldukça fazladır. Bunun sebebi üç değişik iklim tipinin görülmesidir.
• Ekili-dikili alanlar fazla olmasına rağmen bölge nüfusunun fazlalığı diğer bölgelerden tarım ürünü almasına sebep olur.

• Marmara Bölgesi’nde tüketici nüfusun fazlalığı ve pazarlama kolaylığı sayesinde ahır hayvancılığı gelişmiştir. Ayrıca kümes hayvancılığı da oldukça yaygındır.

• Tekirdağ, Çanakkale, Balıkesir ve Yıldız Dağları çevresinde mera hayvancılığı, Gemlik, Bursa, Bilecik ve İstanbul çevresinde ise ipekböceği yetiştiriciliği yapılır. Boğazlar balık sürülerinin göç yolları olduğundan balıkçılıkta yoğun olarak yapılmaktadır.

Bölgede yetiştirilen başlıca tarım ürünleri

• Pamuk: Yaz yağışlarının az görüldüğü güney kesiminde özellikle Balıkesir çevresinde yetiştirilir.
• Zeytin: Bölge üretimi Ege’den sonra 2. sırayı alır. Akdeniz iklimi etkisi altındaki Güney Marmara Bölümü’nde özellikle Mudanya ve Gemlik’te üretilir. Gemlik zeytinleri Türkiye’de üretilen en kaliteli sofralık zeytinlerdir.
• Buğday: İç Anadolu’dan sonra en çok Marmara Bölgesi’nde yetiştirilir. Trakya’da Ergene Bölümü başta olmak üzere bölgenin hemen hemen her tarafında tarımı yapılabilmektedir. Şekerpancarı gibi bazı endüstri bitkileri ile nöbetleşe olarak ekilir.
• Tütün: Türkiye tütün üretiminde Marmara Bölgesi 3. sıradadır. Bursa ve Balıkesir’de üretilmesinin yanında en kaliteli tütünler Adapazarı ovasında yetiştirilir.
• Şekerpancarı: Adapazarı, Susurluk ve Alpullu gibi şeker fabrikalarının bulunduğu sulanabilen alanlarda üretilir.
• Ayçiçeği: Türkiye üretiminin % 80’i Marmara Bölgesi’nden karşılanır. Güney Marmara ve Ergene Bölümü’nde yoğun olarak yetiştirilir. Tohumlarından yağ elde edilir.
• Mısır: Bölge, mısır üretiminde Karadeniz’den sonra 2. sırayı alır. Doğu Marmara ve Trakya'da yetiştirilir. Önemli ekim alanları Bursa ve Adapazarı’dır.
• Pirinç: Marmara Bölgesi, Türkiye’de pirincin en çok yetiştiği bölgedir. Toplam üretimin yarıdan fazlası buradan karşılanır. Üretimi Meriç Irmağı ve Ergene çevresinde yoğunlaşmıştır. Edirne en çok pirinç üretilen yerdir.
• Şerbetçi otu: Bilecik civarında üretilir. Tat ve koku verici olarak bira sanayinde kullanılır.
• Dut: Balıkesir, Bilecik ve Bursa civarında yoğun olarak üretilir. İpek böceği yetiştiriciliği sebebiyle dutçuluk büyük öneme sahiptir.
• Meyve: Bursa civarında çilek, şeftali, kestane, kiraz ve üzüm gibi meyvelerin yetiştiriciliği yaygındır.
• Sebze: Patlıcan, soğan, sarımsak, domates, kabak ve patates gibi sebzeler Adapazarı ve Bursa’da yoğun olarak yetiştirilir.

• Marmara Bölgesi, sanayinin en çok geliştiği bölgedir. Sanayi ürünlerinin üçte ikisine yakını bu bölgeden elde edilir.
• Bölgede sanayinin bu kadar gelişmesinde; tüketici nüfusun fazla olması, hammadde temininin kolay olması, hinterlandının geniş olması, ulaşım kolaylığı, pazarlama kolaylıkları ve işgücünün fazla olması gibi etkenler rol oynar.
• Türkiye'nin en gelişmiş ve işlek limanı olan İstanbul limanı ekonomiyi canlı tutmaktayken en büyük sanayi kuşağı da İstanbul-Adapazarı arasında yer almaktadır. Güney Marmara Bölümü’nde Bursa ve çevresi de önemli bir sanayi kuşağıdır.
• Marmara Bölgesi, en fazla vergi veren bölgedir.

Marmara Bölgesi İllere Göre Sanayi Alanları

• İzmit: Petrokimya, cam, otomobil lastiği, kağıt
• Adapazarı: Vagon, tarım araçları, şeker, kereste
• İstanbul: Petrokimya, dokuma, gemi yapımı, ilaç, otomotiv, besin
• Hereke: Yünlü dokuma ve halı
• Gölcük: Gemi yapımı       
• Çanakkale: Seramik, konserve  
• Bursa: Yünlü, ipekli, pamuklu dokuma, otomotiv konserve        
• Tekirdağ: Alkollü içki        
• Gemlik: Yapay ipek ve zeytinyağı        
• Bandırma: Yapay gübre ve asitborik   

Enerji bakımından tüketimin en fazla üretiminin ise en az olduğu bölgedir.

• Mermer: Marmara Adası, Bilecik
• Bor mineralleri: Balıkesir, Bursa arasında çıkarılmaktadır.
• Linyit: Çanakkale, Tekirdağ, İstanbul
• Doğalgaz: Kırklareli
• Volfram: Uludağ
• Demir: Sakarya

Bursa Orhaneli’de bulunan linyitle çalışan termik santral ve Kırklareli Hamitabat’taki doğalgaz çevrim tirübünü önemli enerji üretim tesisleridir.

İzmit’te ise İpraş Petrol Rafinerisi bulunmaktadır.

• Marmara Bölgesi, Türkiye’nin turizmden en çok gelir elde eden bölgesidir.
• Marmara kıyıları, Bursa ve İstanbul doğal ve tarihi güzellikleriyle bölgenin en önemli turistik merkezleridir.
• Genel olarak kültür turizmi ön plandadır.
• Bölgede yaz turizmi Güney Marmara kıyılarında gelişmiştir.
• Bursa’da yer alan Uludağ, Türkiye’de kış turizmi açısından en önemli yerdir. Kış turizm ‘i ayrıca Bolu Kartalkaya’da da oldukça gelişmiştir.
• Üç imparatorluğa başkentlik yapmış olan ve 2010 yılında Avrupa Kültür Başkenti seçilen İstanbul, Marmara Bölgesi’nin turizm faaliyetlerinde önemli yer tutar.

Marmara Bölgesi Önemli Turistik Yerler

• İstanbul: Sultan Ahmet Cami, Topkapı ve Dolmabahçe Sarayı, Yerebatan Sarnıcı, Ayasofya Müzesi, Kız Kulesi, Anadolu Hisarı, Galata Kulesi, Rumeli Hisarı, Pierre Loti Tepesi, Yedi Kule Zindanları
• Balıkesir: Manyas Kuş Cenneti, Kaz Dağları
• Çanakkale: Truva Milli Parkı, Çanakkale Abideleri, Gelibolu Milli Parkı, Truva Atı, Çanakkale Tabyaları
• Bilecik: Ertuğrul Gazi Türbesi, Şeyh Edebali Türbesi
• Bursa: İznik Gölü, İznik Surları, Cumalıkızık evleri, İznik Sansanak Kanyonu Oylat Kaplıcaları, Yeşil Türbe, Uludağ
• Edirne: Selimiye Cami, Rüstempaşa Kervansarayı, Saray Hamamı

• Marmara Bölgesi’nde yükselti azlığı ve yer şekillerinin sade olması sebebiyle ulaşım ağı oldukça gelişmiştir.
• Asya ve Avrupa kıtalarını bağlayan en kısa kara ve demiryolları Marmara Bölgesi’ndedir.
• İstanbul ili, hava, deniz, kara ve demiryolu ulaşımının kesiştiği noktada yer alır.
• Tekirdağ, Kocaeli (İzmit) ve Bandırma işlek liman kentleriyken Bursa ve Edirne de önemli yolların geçtiği diğer merkezlerdir.
• Bölgede yalnızca Yıldız Dağları Bölümü ile Biga Yöresi’nde engebeli arazi sebebiyle ulaşım gelişememiştir.
• Marmara Bölgesi'ndeki birçok şehirde havalimanı bulunmaktadır.

Marmara Bölgesi Havalimanları

• İstanbul Havalimanı
• İstanbul Atatürk Havalimanı
• İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanı
• Edirne Keşan Havalimanı
• Tekirdağ Çorlu Havalimanı
• Çanakkale Havalimanı
• Balıkesir Merkez Havalimanı
• Bursa Yenişehir Havalimanı
• Kocaeli Cengiz Topel Havalimanı
• Balıkesir Kocaseyit Havalimanı
• Gökçeada Havalimanı

Ayrıca; İstanbul’da bulunan Hezarfen Havalimanı; havacılık etkinlikleri, model uçak planör gösterileri ve özel uçakların park alanı olarak kullanılmaktadır.

Balıkesir’e Bağlı Adalar

• Avşa Adası
• Paşalimanı Adası
• Ekinlik Adası
• Eşek Adası
• Yerada
• Mamaliada
• Kuş Adası
• Marmara Adası

İstanbul’a Bağlı Adalar

• Heybeliada
• Büyükada
• Burgaz Adası
• Kaşık Adası
• Kınalıada
• Yassıada
• Sedef Adası
• Sivriada
• Tavşan Adası

Çanakkale’ye Bağlı Adalar

• Gökçeada
• Bozcaada

Ayrıca ; Bursa iline bağlı İmralı Adası ve Karadeniz’de yer alan Kefken Adası’da Marmara Bölgesi’ndedir.