Jüpiter

Güneş sistemindeki en büyük gezegendir. Güneşe uzaklık açısından beşinci sıradadır. İlk defa uydularının gözlemlenmesi ile dünyanın evrenin merkezinde olmadığı teorisini güçlendirmiş ve insanoğlunun evrene bakış açısını değiştirmiştir. Güneş, Ay ve Venüs’ten sonra en parlak dördüncü gezegendir.

Mitolojik olarak büyük ve görkemli olmasına uygun bir ad seçilmiştir. Romalılar için tanrıların kralının adı seçilmiştir. Yunanlar da benzer şekilde Jüpiter’e karşılık gelen Zeus’un adını vermişlerdir. Jüpiter mitolojide bolluk, neşe, zevk ve zenginlik verir. Buna bağlı olarak Jüpiter de şans gezegenidir.

• Ağırlığı Dünya’nın ağırlığının 317,8 katıdır. 1,898,130,000,000,000,000 kilogramdır.
• Güneşten 778,340,821 kilometre uzaktır.
• Dünyadan 628,742,559 kilometre uzaktır.
• Yüzey sıcaklığı -108 santigrat derecedir.
• Yörüngesini 4333 günde tamamlar.
• Ekvatorunun çapı 142984 kilometredir.
• Kutup çapı 133709 kilometredir.
• Yörüngesini saatte 13,07 kilometre hızla tamamlar.
• Ekvatoryal çevresi 439264 kilometredir.

Jüpiter’in dört büyük uydusu Galileo tarafından keşfedilmiştir. Bunlar:

• Io
• Europa
• Ganymede
• Callisto

Diğer bilinen uyduları şunlardır:

Amalthea, Elara, Pasiphae, Sinope, Lysithea, Carme, Ananke, Leda, Themisto, Adrastea, Metis, Thebe, Callirrhoe, Locaste, S/2000 J 11, Praxidike, Chaldene, Erinome, Megaclite, Isonoe, Kalyke, Harpalyke, Taygete, Aitne, Kale, Euporie, Euanthe, Hermippe, Thyone, Sponde, Autonoe, Arche, Eurydome, Pasithee, Orthosie, Carpo, S/2003 J 12, S/2003 J 3, S/2003 J 18, Aoede, Kallichore, Helike, S/2003 J 16, Mneme, S/2003 J 17, S/2003 J 19, S/2003 J 15, S/2003 J 10, Cyllene, S/2003 J 4, Hegemone, S/2003 J 9, S/2003 J 5 , Kore, S/2003 J 2 ,Thelxinoe, S/2003 J 23

Bu uydulardan birçoğuna Roma mitolojisinde Merkür’ün ve Yunan mitolojisinde Zeus’un sevgililerinin adı verilmiştir.

Jüpiter’in en büyük uydusudur. Aynı zamanda Güneş sistemindeki en büyük uydudur da. Merkür ve Pluto’dan dahi büyüktür. Kendisine ait manyetik alanı olduğu bilinen tek aydır. Buz katmanları arasında kalın bir okyanusa sahiptir. 2022’de başlayacak Avrupa Jüpiter Icy Moons Explorer (JUICE) projesinin ana hedefidir.

Ganymede mitolojik olarak tanrılara içki sunan saki anlamına gelir.

Güneş sistemindeki volkanik aktivitenin en yüksek olduğu yerdir. Volkanlardan püsküren kükürt uyduya sarı-turuncu bir görünüm verir. Gezegen üzerinde gelgitlere sebep olur.

Kabuğu donuk haldedir. Donuk kabuk çoğunlukla su buzundan oluşur. Dünya’dakinden iki kat daha fazla sıvı bulunduran bir okyanusu gizliyor olabilir. Bu uydunun yaşanabilirliği üzerine araştırmalar yapılmaktadır. 2020’de başlanması planlanan B aşamasında  40-45 uçuş yapılması planlanmaktadır.

Gezegenin üzerinde renkli ve koyu bantlar bulunur. Koyu renk bantların içinde farklı kimyasallar bulunurken beyaz bulutlar sadece donmuş amonyak kristallerinden oluşur. Bu bantlar saatte 640 kilometreden hızlı hareket eden rüzgarlarla oluşur. Bu rüzgarlar doğu ile batı arasında görülen kuvvetli rüzgarlardır.

Jüpiter’in yüzeyinde üç yüzü aşkın yıldır gözlenen dev kasırga kuşkusuz onun en bilinen özelliklerindendir. Bu kasırga dev  bir kırmızı nokta olarak gözlenir. Sadece bu kasırganın büyüklüğü bile dünyanın üç katıdır. En uç noktasından içeri doğru saat yönünün tersinde yaklaşık saatte 360 kilometre hızla döner. Bu dönüş saat yönünün tersinedir. Bu  fırtınadaki kırmızı rengin Jüpiter’in bulutlarındaki amonyak kristallerinde bulunan kükürt ile fosfordan geldiği düşünülmektedir.

Jüpiter güneş sistemindeki en güçlü manyetik alana sahip gezegendir. Manyetik alanı Dünya’nın manyetik alanının yaklaşık 20.000 katıdır. Gezegen elektrik yüklü parçacıları yoğun bir elektron kayışında yakalar. Gezegenin aylarını ve halkalarını düzenli olarak radyasyona maruz bırakan bu elektrik yüklü parçacıklar yüzünden NASA’nın Galileo adlı ağır korumalı aracı bile zarar görmüştür. Bu radyasyon düzeyi insanlar için ölümcül düzeyin bin katından fazladır.

Gezegenin manyetik alanı Güneş’e doğru 1-3 milyon kilometre yükselir. Ayrıca Jüpiter’in gerisinde yaklaşık 1 milyar kilometrelik bir kuyruk oluşturur.

Eksenindeki dönüşünü on saatte tamamlar. Bu diğer gezegenlere kıyaslandığında biraz hızlı olduğu için gezegenin şeklini de etkiler. Bu dönüş hızı sebebiyle ekvatordan şişkin, kutuplardan düz bir şekle sahiptir. Gezegenin ekvatoru kutuplarından yüzde 7 oranında daha geniştir.

Jüpiter’in güçlü radyo dalgaları Dünya’dan tespit edilebilmektedir. Bu radyo dalgaları iki şekilde meydana gelir.

İlki Jüpiter’in en büyük uydularından biri olan Io’nun yüzeyinde meydana gelen patlamalardan yayılır. Bu patlamalar uydu Jüpiter’in manyetik alanının belli bölgelerine girmesiyle meydana gelir.

Diğeri ise Jüpiter’in sürekli olarak yaydığı radyasyondan kaynaklanır.

• Yüzde 89.8 hidrojendir.
• Yüzde 10.2 helyumdur.
• Eser miktarda metan, amonyak, hidrojen deuterid, etan, su, amonyak buz aerosolleri, su buz aerosolleri, amonyak hidrosülfür aerosolleri bulunur.

1979’da gezegenin ekvatoru etrafında üç halka keşfedilmiştir. Bu halkalar Satürn’ün halkalarına göre çok daha sönüktür.

• Asıl halka yassıdır. Yaklaşık 30 kilometre kalınlığındadır. Genişliği ise yaklaşık 6.400 kilometredir. Küçük koyu parçacıklardan oluşur.
• İç halkaya Halo adı verilmiştir. Yaklaşık 20.000 kilometre genişliğindedir. Ana halka ile gezegenin bulutları arasında yer alır. Gezegenin manyetik alanı ile girdiği etkileşim sonucu genişler. Ana halka gibi küçük koyu parçalardan oluşur.
• Üçüncü halka şeffaftır. Bu nedenle sahte halka olarak da bilinir. Jüpiter’in Amalthea, Thebe ve Adrastea uydularının mikroskobik enkaz parçalarından oluşur. Gezegenin merkezinden 129.00 kilometre uzağa kadar yayılır.

• Jüpiter’e yedi araştırma uçuşu yapılmıştır. Pioneer 10, Pioneer  11, Voyager 1, Voyager 2, Ulysses, Cassini ve New Horizons buraya gönderilen araçlardır.
• NASA’nın Europa Clipper görevi ve Avrupa Uzay Ajansı’nın Jupiter Icy Moons Explorer (JUICE) görevi Jüpiter’in uyduları üzerinde çalışmayı hedeflemiştir. NASA’nın Europa Clipper görevi 2020’lerde başlayacaktır. JUICE ise 2022’de başlayacaktır. JUICE 2030’da Jüpiter’e varacak ve  Ganymede, Callisto ve Europa üzerinde araştırma yapacaktır.
• Pioneer 10 ile gezegenin radyasyonunun ne kadar tehlikeli boyutta olduğu keşfedilmiştir.
• Pioneer 11 kırmızı nokta hakkında bilgiler elde etmiştir. Ayrıca kutup bölgesinin yakından fotoğraflarını çekmiştir.
• Voyager  1 ve 2 ile Galilya uydularının detaylı haritaları çıkarılmıştır. Yine bu araçlar sayesinde Jüpiter’in halkaları keşfedilmiş, Io’daki kükürt volkanları açığa çıkarılmıştır. Jüpiter’in bulutlarında da ilk defa yıldırım görmüşlerdir.
• Ulysses solar rüzgarın gezegenin manyetosferindeki etkiyi ortaya çıkarmıştır.
• New Horizons Jüpiter’in ve büyük uydularının yakın fotoğraflarını çekmiştir.
• 1995 yılında gönderilen Galileo ile atmosferin ilk doğrudan ölçümleri yapıldı, oradaki su ve kimyasal maddelerin miktarları ölçüldü. Yakıtı azalınca da Europa’ya çarpmasını önlemek için Jüpiter’in atmosferine çarptırıldı.
• Günümüze en yakın ve hala devam eden görev olan Juno ile gezegen kutupsal yörüngeden incelenmektedir. En büyük keşfi de gezegenin çekirdeğinin tahmin edildiğinden daha büyük olabileceğini keşfetmesidir.

Gezegenin yerçekiminin Güneş sisteminin şekillenmesinde oldukça büyük bir etkisi vardır. Bilim adamlarının görüşüne göre gezegen Neptün ile Uranüs’ün dışarı fırlatılmasına neden olması mümkündür.

Günümüzde Dünya’nın asteroitler tarafından fazla hasar görmesini engelliyor olabileceği düşünülüyor. Gezegen civardaki bir çok asteroiti çekim alanına katmakta, bunarın savrulmasını önlemektedir.