Zona

Halk arasında gece yanığı olarak da bilinen zona, daha önce çiçek hastalığı geçirmiş olan bireylerde görülür. Hastalığa neden olan Varisella Zoster virüsü, suçiçeği geçiren hastaların sinir köklerinde saklanarak, sonraki yıllarda zonaya sebebiyet verir. Bunun nedeni, uyur halde bulunan virüsü tetikleyecek herhangi bir hastalık nedeniyle bağışıklık sisteminde meydana gelen zayıflama ya da bozulmalardır. Hastalık, genellikle, vücudun tek bir tarafında şişlikler ve ağrılar şeklinde kendini gösterir. Boyun, kafa, sırt, karın ve göğüs bölgelerinde daha çok görülürken, nadiren de olsa diz ve dirseklerde yaralara rastlanabilir. Zona, suçiçeği gibi virüs yoluyla bulaşabilen bir hastalık olmamasına rağmen,  zona yaralarına temas eden kişilerde çiçek hastalığı görülme ihtimali yüksektir.

Çiçek hastalığı geçiren hastalarda inaktif olarak bulunan zona virüsü, bağışıklık sisteminin zayıflamasına neden olan bir hastalık geçirilmesi nedeniyle aktif hale gelebilir.  Bununla birlikte, aşırı stres, soğuk, depresyon gibi durumlar da zona virüsünü harekete geçirebilir. Zonanın nedenleri:

• Kanser, kanser ilaçları ve ışın tedavileri
• Aids
• Romatizma hastalıkları
• Yaşlılık
• Sağlıksız beslenme
• Travma, üzüntü gibi psikolojik durumlar

Yetişkin hastalığı olarak bilinen zona, nadiren çocuklarda da görülür. Yaş faktöründen dolayı, 60 yaş ve üzeri bireylerde görülme olasılığı daha yüksektir. Bu durum, 60 yaş ve üzeri kişilerin bağışıklık sisteminin daha zayıf olması ile ilişkilendirilebilir. Aynı zamanda, bebeklik döneminde çiçek hastalığı geçiren kişilerin de hastalığa yakalanma ihtimali fazladır.

Sinir köklerinin iltihaplanmasına bağlı olarak ilk etapta görülen belirtiler, hastaların bağışıklık sistemlerinin zayıflık/dayanıklılık durumuna göre değişkenlik gösterir. Yanma hisli bir ağrı ile birlikte görülen kaşıntı, en sık rastlanan ilk belirtilendendir. Bağışıklık sistemine bağlı olarak şiddetli de görülebilen ağrılar, bazı hastalarda ilaçla bile geçmeyen düzeylere ulaşabilir.

Erken dönemde tanısı koyulamayan bazı durumlarda ise, kas yitimleri, yüz felci, görme ve işitme kaybı gibi tedavisi daha zor rahatsızlıklar ortaya çıkabilir.

Zonanın ilk evre belirtileri:

• Şiddetli ya da hafif seyreden ağrı
• Yanma ve kaşıntı
• Ciltte dökülme
• Baş ağrısı ve uyuşukluk
• Enfeksiyona bağlı olarak ateş, titreme ve mide rahatsızlığı

İlk belirtilerin ardından, kızarıklık ve ağrı görülen yerlerde içi kan ya da su dolu kabarcıklar ortaya çıkar. Özellikle, göz, kulak ve dilde görülen zonanın ağrıları çok daha şiddetli olur. Hastalığı izleyen sonraki hafta içinde kızarıklıklar azalır ve kabarcıklar kabuk bağlamaya başlar. İkinci haftanın sonunda kabuklar dökülmeye başlayarak iyileşme döneminin habercisi olurlar. Yaralar iki haftanın sonunda kaybolsa da, ağrı gibi semptomlar 6 aya kadar görülmeye devam edebilir.  

Şiddetli ağrı ve cilt dökülmelerinin önlenmesi açısından, hastalığın tanısının erken konulması çok önemlidir. İlk evrede görülen kızarıklık ve kaşıntı gibi belirtiler nedeniyle sıklıkla egzama ile karıştırılan zona, erken teşhis edilemeyebilir. Bazı hastalarda görülen şiddetli ağrı da, teşhisi koyacak doktor tarafından iç organlar ile ilişkilendirilebilir. Fakat vücudun tek tarafında görülmesi ve ilerleyen dönemde kızarıklıkların kabarcıklara dönüşmesi ciddi ipuçlarıdır.

Muayene esnasında anlaşılamayan bir semptom olduğu zaman, cilt ve kabarcıklardan numune alınarak test yapılır.  Laboratuvar sonuçlarına göre de tedavi sürecine başlanır.

Zonanın, direkt olarak hastalığı geçirmeye yönelik bir tedavisi bulunmamaktadır. Bununla birlikte, hastaya, viral bir hastalık olmasından dolayı bağışıklık sistemini güçlendirici takviyeler ve ağrıları azaltıcı ilaçlar verilir. İlk 96 saatte, hem bağışıklık sisteminin güçlenmesi hem de ağrılar için ağızdan alınacak anti-viraller ve B vitamini büyük önem taşır. Ciltte görülen yara ve kabarcıklar içinse jel ve kremler kullanılır.

Zona, yetişkin hastalarda 3 hafta gibi bir sürede geçerken, 60 yaş ve üzeri hastalarda ise 8 haftada iyileşme gösterir. Buna rağmen, ağrılar, ne kadar erken müdahale edilmiş olursa olsun, bazı hastalarda yıllarca görülebilir. İlaçların etkisinin hastaya göre değişmesi nedeniyle reçeteler kişiye özel yazılır. Ağrıları azaltmak için tavsiye edilen yöntemler:

• Ağrı kesiciler
• Anestezi etkili jel ve kremler
• Antidepresanlar
• Soğuk kompres
• Sinir köklerine iğne ile müdahale

Zona virüsünün derideki yara ve kabarcıklara bulaşması durumu ise antibiyotik tedavisini gerektirir. Bununla birlikte önerilen diğer yöntemler:

• Bol sıvı alımı
• İstirahat
• Düzenli ve dengeli beslenme
• Üzüntü ve stresten uzak durma
• İlaçların düzenli kullanımı

Zona virüsünü engellemenin bir yolu da aşıdır. Özellikle çocukluk döneminde yapılan aşı, hastalıktan korunmak için alınabilecek en erken önlemdir. 60 yaş ve üzeri bireyler için de önerilen aşı, bu bireylerin bağışıklık sistemi durumuna göre değişkenlik gösteren etkileriyle bilinmektedir. Kanser ya da steroid tedavisi gören hastaların aşı olması önerilmemektedir.  

Aşı, zona oluşumunu ve semptomlarının ortaya çıkmasını engellemek amacıyla yapılır. Hastalık başladıktan sonra aşının koruyucu bir etkisi bulunmaz.

Postherpetic Nevralji: Zona sonucu en sık görülen komplikasyondur. Özellikle, bağışıklık sistemi zayıf ileri yaş hastalarda görülen bu komplikasyon, zonanın ileri evrelerinde devam eden şiddetli ve yakıcı ağrı ile karakterize edilir.

Nörolojik Komplikasyonlar: Zonanın görüldüğü vücut kısmına göre, yüzde kas yitimi, kulakta çınlama, işitme kaybı gibi etkiler görülür. Bununla birlikte, menenjit, koma, zihinde bulanıklık ve nöbetler gibi ciddi ve öldürücü sayılabilecek durumlarla karşılaşılabilir.

Deri Enfeksiyonları: Erken teşhis edilmeyen ya da gerekli tedavi uygulanmayan hastalarda görülür. Bakteriden kaynaklanan enfeksiyonlar, zona yaralarının iyileşmesini engelleyerek antibiyotik tedavisini zorunlu kılar.

Göz Komplikasyonları: Göz çevresi ve içinde görülen belirtiler, gözde enfeksiyon oluşturarak görme kaybına yol açabilir. Gözde kızarıklar, kaşıntı, çift görme ve ağrı en belirgin semptomlardır. Tedavisi için antibiyotik ve soğuk kompres uygulanır.