Doğu Anadolu Bölgesi

Doğu Anadolu Bölgesi, Türkiye'nin yedi coğrafi bölgesinden biridir.

164.000 km²'lik yüz ölçümüyle Türkiye'nin en büyük bölgesi olup ülke topraklarının %21′ini kaplamaktadır.

Ege ve Marmara bölgeleri hariç diğer bütün bölgelerle komşudur.

Ayrıca; Suriye dışındaki Türkiye'nin doğudaki bütün komşularına sınırı vardır.

Doğu Anadolu Bölgesi dört bölüme ayrılır. Bunlar Yukarı Fırat Bölümü, Erzurum-Kars Bölümü, Hakkâri Bölümü ve Yukarı Murat-Van Bölümü'dür.

Doğu Anadolu Bölgesi'nin yüzölçümü bakımından en büyük ili Erzurum, en yüksek nüfuslu ili ise Van'dır.

• Erzurum
• Van
• Ağrı
• Ardahan
• Bitlis
• Malatya
• Bingöl
• Elâzığ
• Muş
• Erzincan
• Hakkâri
• Tunceli
• Iğdır
• Kars

• Doğu Anadolu Bölgesi, dağlık ve yüksek bir bölgedir. Yüksek volkanik dağlar ile geniş lav platolarından oluşmaktadır.
• Doğu Anadolu Bölgesi ortalama yükseltisi en fazla olan bölgedir. Bu sebeple "Türkiye'nin çatısı" olarak anılır.  Yükseklik ortalaması 2000-2200 m arasındadır.
• Bölgenin en alçak yeri olan Iğdır Ovası'nın yükseltisi bile İç Anadolu'nun ortalama yükseltisine yakındır.
• Doğu Anadolu Bölgesi'nde dağlar doğu-batı doğrultusunda üç sıra halinde uzanır.
• Bölgenin kuzeyinde Kop, Karasu, Çimen, Allahuekber, Esence dağları, ortasında Karasu-Aras ve Munzur (Mercan) dağları, güneyinde Cilo ile Bitlis dağları ve Güneydoğu Toroslar bulunmaktadır.
• Van Gölü'nün batısı ile kuzeyinde volkanik dağlar uzanır. Bunlar; Nemrut Dağı, Nemrut Dağı’nın kuzeydoğusundaki Süphan Dağı ve Süphan Dağı'nın kuzeybatısındaki Aladağ’dır. Ayrıca kuzeydoğuya doğru Tendürek, Küçük Ağrı ve Büyük Ağrı dağları uzanmaktadır.
• Ağrı Dağı, Türkiye'nin en yüksek noktasıdır. Yüksekliği 5137 m'dir.
• Doğu Anadolu Bölgesi'nde kıvrım dağları arasında doğu-batı yönlü uzanan çöküntü ovaları yer alır. Ovaların ortalama yükseltisi 1500 m'dir. Güneyde Malatya, Bingöl, Van, Yüksekova, Başkale, Elbistan, Muş ve Elazığ, kuzeyde Aşkale, Erzincan, Tercan, Horasan, Erzurum, Pasinler, Iğdır ve Kağızman ovaları bulunur.
• Bölgede çöküntü ovalarının dışında alüvyal kökenli ovalar da oluşmuştur. Tercan Ovası bu ovalardan biridir.
• Erzurum-Kars ve Ardahan platoları bölgede geniş alan kaplarken plato görünümü kazanmış yüksek yaylalar da oldukça fazladır. 
• Doğu Anadolu Bölgesi'nin akarsularının rejimi düzensizdir. Sebebi yağışların kar şeklinde düşmesi ve düzensiz olmasıdır. Kışın erimeden uzun süre yerde kalan karlar akarsuların debilerini azaltırken, ilkbahar ve yaz aylarında eriyerek debilerin yükselmesine neden olurlar.
• Bölgedeki akarsular yükselti ve eğimin fazla olması sebebiyle Türkiye genelinde hidroelektrik enerji potansiyeli en yüksek olan akarsulardır.
• Murat ve Karasu nehirlerinin birleşerek oluşturduğu Fırat Nehri ile Büyük Zap Suyu’yla birleşen Dicle Nehri yabancı topraklara giderek Basra Körfezi’nden denize dökülürler. Kura ve Aras nehirleri de yine yabancı topraklardan Hazar Denizi’ne dökülen nehirlerdendir.
• Doğu Anadolu Bölgesi'nde göller genellikle fay hatları üzerindedir.
• Türkiye'nin en büyük gölü olan Van Gölü, Doğu Anadolu Bölgesi sınırları içerisindedir. Bölgenin Hazar, Erçek, Çıldır gibi gölleri tektonik kökenliyken Nemrut, Haçlı, Balık gibi göller ise krater gölleridir.
• Bölgede ayrıca Keban ve Karakaya Baraj Gölleri de bulunmaktadır. Sadece Keban Barajı Türkiye'de üretilen elektrik enerjisinin yaklaşık %25'ini tek başına karşılamaktadır.
• Doğu Anadolu Bölgesi termal su kaynakları bakımından Türkiye’nin üçüncü en zengin bölgesidir. Bölgede bulunan toplam 64 adet termal kaynak Bitlis, Ağrı, Elazığ, Bingöl, Erzurum, Van ve Erzincan gibi illere dağılmıştır.
• Doğu Anadolu Fay Hattı üzerinde bulunan Doğu Anadolu Bölgesi, deprem riskinin en yüksek olduğu bölgelerden biridir. 2011'de yaşanan Van-Erciş depremi bölgede meydana gelen yakın tarihli büyük depremlerdendir.
• Bölgede ayrıca yükselti ve eğim fazlalığı sebebiyle çığ oluşum riski de yüksektir.

• Mercan Dağları
• Karasu Dağları
• Munzur Dağları
• Palandöken Dağları
• Çimen Dağları
• Kop Dağları
• Ağrı Dağı
• Tendürek Dağı
• Süphan Dağı
• Nemrut Dağı
• Cilo Dağı
• Allahüekber Dağları
• Yalnızçam Dağları
• Kelkit Çoruh Dağları
• Kızıldağ
• Dumludağ
• Kısırdağ
• Mercan Dağı
• Çakmak Dağı

• Doğu Beyazıt Ovası
• Eleşkirt-Kara Köse Ovası
• Malazgirt Ovası
• Muş Ovası
• Elazığ Ovası
• Uluova
• Elbistan Ovası
• Malatya Ovası
• Bingöl Ovası
• Erzurum Ovası
• Erzincan Ovası
• Tercan Ovası
• Kağızman Ovası
• Pasinler Ovası
• Iğdır Ovası

• Fırat Nehri
• Aras Nehri
• Kura Nehri
• Karasu Nehri
• Murat Nehri
• Dicle Nehri
• Arpaçay 
• Zap Suyu

• Van Gölü
• Erçek Gölü
• Hazar Gölü
• Çıldır Gölü
• Nazik Gölü
• Balık Gölü
• Haçlı Gölü
• Nemrut Gölü
• Akgöl
• Turna Gölü
• Gövelek Gölü
• Gölardı Gölü
• Süphan Gölü
• Hıdırmenteş Gölü
• Sodalı Göl
• Keban Baraj Gölü
• Karakaya Baraj Gölü
• Sarımehmet Baraj Gölü

• Doğu Anadolu Bölgesi'nde Karasal İklim hakimdir.
• Kışlar oldukça soğuk ve uzun geçerken yazlar serindir. Sibirya Termik Yüksek Basınç sisteminin etkisi altında olan bölgede sadece alçak yerlerde yazın sıcaklık yüksektir.
• Yıllık ortalama sıcaklık 10.2°C iken en soğuk ay olan Ocak ayı ortalama sıcaklığı -4.2°C, en sıcak ay olan Temmuz ayı ortalama sıcaklığı 24.2°C'dir. Bölge yılda 140 gün karla kaplı kalabilmektedir.
• Bölgede güneye ve batıya doğru gidildikçe enlem ve yükseltinin azalmasıyla sıcaklık ortalamaları artar.
• Doğu Anadolu Bölgesi’nde yıllık ortalama yağış 579.4 mm'dir ve en fazla yağış kış ve ilkbahar mevsiminde görülür.
• Bölgenin en az yağış alan yeri 250 mm'nin altındaki ortalama yağışla Iğdır Ovası'dır. Alçakta bulunan bu ova mikroklima etkisi altındadır. Kış mevsimi daha ılık geçer. Bu sebeple pamuk yetiştirilebilir.
• Bölgede kuzey rüzgarları (Poyraz) hakimdir.
• Doğu Anadolu Bölgesi'nde doğal bitki örtüsü yıllar içinde büyük ölçüde tahribe uğramıştır. Bölgeye genel olarak bozkırlar hakimdir ve yaz yağışları sebebiyle çayır şeklindedir. Plato ve dağların yüksek kesimlerinde 2700-2800 m’ye kadar kuru ormanlar yükselir.
• Türkiye'de orman sınırının en yüksek olduğu ve orman varlığı bakımından en zengin 5. bölgedir. Ormanların hâkim türlerini kuzeydoğuda sarıçam oluşturur. Diğer kesimlerde bulunan kurakçıl meşe türlerinden oluşan meşe ormanları içinde ve çevresinde yer yer ardıç topluluklarına da rastlanır.

• Doğu Anadolu Bölgesi toplam nüfusu 2018 yılı nüfus sayımına göre 5 Milyon 957 Bin 669 kişi olup Türkiye nüfusunun %7,3'ünü oluşturmaktadır.
• Türkiye'nin en az nüfusa sahip bölgesidir.
• Nüfusun az olma nedenleri sert karasal iklim görülmesi, bölgede terör sorunu yaşanması, yüksekliğin fazla ve istihdam alanlarının yetersiz olmasıdır.
• Doğu Anadolu Bölgesi diğer bölgelere en fazla göç veren 2. bölgedir.
• Bölgenin en yüksek nüfuslu ili Van, en büyük ili ise Erzurum'dur.
• Bölgede genellikle toplu yerleşme görülür. Nüfus çoğunlukla çöküntü hendekleri içindeki ovalarda toplanmıştır.
• Şehirleşme oranı çok düşüktür. Karadeniz Bölgesi'nden sonra kırsal nüfusu en fazla olan bölgedir.
• Nüfusun %28'i şehirlere, %72'si kırsal alanlara yerleşmiştir.

İllere Göre Nüfus Dağılımı

• Van: 1 Milyon 106 Bin 891
• Malatya: 786 Bin 676
• Erzurum: 760 Bin 476
• Elazığ: 583 Bin 671
• Ağrı: 536 Bin 285
• Muş: 405 Bin 544
• Bitlis: 341 Bin 477
• Kars:284 Bin 654
• Hakkari: 275 Bin 761
• Bingöl: 273 Bin 354
• Erzincan: 231 Bin 511
• Iğdır: 194 Bin 775
• Ardahan: 97 Bin 96
• Tunceli: 82 Bin 498

• Doğu Anadolu Bölgesi'nde yer şekilleri sebebiyle tarım yapılabilen alan bölgenin sadece %10'unu kaplamaktadır. Buna karşılık nüfusun % 80’i tarım  ve  hayvancılıkla  uğraşır. Tarımsal nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu bölgedir.
• Tarım faaliyetleri Malatya, Muş, Elbistan ve Elazığ gibi çöküntü ovalarında yapılmaktadır.
• Tarım ürün çeşidi azdır ve düşük sıcaklığın etkisiyle daha geç olgunlaşırlar.
• Doğu Anadolu Bölgesi yine düşük sıcaklık sebebiyle sebze üretimi için en elverişsiz bölgedir.

Doğu Anadolu Bölgesinde Yetiştirilen Tarım Ürünleri

• Kayısı: Malatya'da üretilen kayısı Türkiye ve dünyada kayısı üretiminde ilk sıradadır.
• Arpa: Kısa sürede hasat edilebilmesi, düşük sıcaklığa dayanıklı olması ve hayvan yemi olarak kullanılması sebebiyle tahıl ürünü olarak bölgede en çok arpa yetiştirilir.
• Buğday: Arpadan sonra en çok yetiştirilen ürün buğdaydır.
• Pamuk: Kış mevsimi daha ılık geçtiğinden Iğdır Ovası’nda pamuk yetiştirilmektedir.
• Şekerpancarı ve Tütün: Elazığ, Bitlis ve Malatya çevresinde yetiştirilir.

Doğu Anadolu Bölgesi'nde ayrıca lahana ve patates de yetiştirilmektedir.

• Doğu Anadolu Bölgesi'nde tarım alanlarının az, otlak ve meraların fazla, sanayinin ise gelişememiş olması hayvancılığın en önemli ekonomik faaliyet olmasını sağlamıştır.
• Bölgenin çöküntü ovalarında küçükbaş, yüksek yerlerinde ise büyükbaş hayvancılık yapılır.
• Yaz yağışları ile oluşan çayırların geniş alan kaplaması nedeniyle büyükbaş hayvancılık özellikle Erzurum-Kars Bölümü'nde gelişmiştir.
• Koyun ve kıl keçisi üreticiliği ön plandadır.
• Yapağı, peynir ve tereyağı da bölgenin önemli geçim kaynaklarındandır.
• Bitlis, Kars ve Hakkari illerinde arıcılık yaygındır. Türkiye bal üretiminin %20’si Doğu Anadolu bölgesinden karşılanır.

• Doğu Anadolu Bölgesi, Türkiye’de sanayinin en az geliştiği bölgedir.
• Bölgede daha çok tarıma dayalı kuruşlar bulunmaktadır.
• Yeraltı madenleri açısından zengin olsa da maden işletmeleri oldukça azdır.

Doğu Anadolu Bölgesi Endüstri Kuruluşları

• Şeker Fabrikaları: Elazığ, Erzurum, Malatya, Erzincan, Van ve Muş'ta bulunurlar.
• Dokuma ve İplik Fabrikaları: Pamuklu dokumanın geliştiği bölgede, elde edilen pamuk Malatya ve Erzincan'daki fabrikalarda işlenir.
• Et Kombinaları: Elazığ, Malatya, Van, Ağrı ve Erzurum'da bulunurlar. Bölgeden Türkiye et üretiminin %25'i karşılanır.
• Sigara Fabrikaları: Bitlis ve Malatya'da bulunurlar.
• Çimento Fabrikaları: Kars, Erzurum, Van ve Elazığ'da bulunurlar.
• Gübre Fabrikası, Ferro-Krom Fabrikası: Elazığ'da bulunmaktadır.
• Deri Fabrikası: Malatya ve Erzurum'da bulunur.
• Kurşun İşletmeleri: Elazığ-Keban'da ''Simli Kurşun İşletmeleri'' adıyla kurulmuştur.

Doğu Anadolu Bölgesi Türkiye'de maden rezervi ve çeşitliliğinin en fazla olduğu bölgedir. Maden rezervleri özellikle Yukarı Fırat Bölümü'nde yoğunlaşmıştır.

Demir: Türkiye'de çıkarılan demirin %35'ten fazlası bu bölgeden elde edilir. Malatya'nın Hasançelebi ve Hekimhan ilçelerinden çıkartılır.

Krom: Türkiye genelinde çıkarılan kromun %33'ü bu bölgeden elde edilir. Elazığ-Guleman çıkartıldığı yerlerdendir.

Bakır: Malatya-Pütürge'de önemli bakır rezervleri bulunmaktadır.

Kurşun-Çinko: Türkiye'de çıkarılan çinkonun %75'i, kurşunun %90'ı Elazığ-Keban'dan çıkarılır. ''Simli Kurşun İşletmeleri'''nde işlenir.

Linyit: Erzurum-İspir ve Elbistan çevresinde çıkarılır. Türkiye genelinde çıkarılan linyitin %10'u bu bölgeden elde edilir. Afşin-Elbistan termik santralinde enerjiye dönüştürülür.

Oltu taşı: Erzurum-Oltu'da çıkarılır. Türkiye ve dünya üretiminde Doğu Anadolu Bölgesi birinci sıradadır.

Asbest: Erzincan çevresinde çıkarılır.

Barit: Muş ve çevresinde çıkarılır.

Kalay: Elazığ ve çevresinde çıkarılır.

Kaya tuzu: Erzurum-Narman ve Kars-Kağızman'da bulunan kaya tuzu yataklarından elde edilir.

• Doğu Anadolu Bölgesi, yüksek bir turizm potansiyeline sahip olmasına rağmen bu potansiyel yeterince değerlendirilememektedir.
• Bölge; dağcılık, kış turizmi, su sporları, doğa turizmi ve termal turizme elverişli olmasına rağmen bölgeyi ziyaret eden turist sayısı çok düşüktür. Bu durum; ulaşım olanaklarının sınırlı olması, konaklama ve rehberlik alanındaki yetersizlikler, planlama ve tanıtım hizmetlerindeki eksiklikler gibi birçok nedene bağlıdır.
• Çıldır Gölü'nde her yıl düzenlenen ''Kar ve buz Festivali'', Sarıkamış ve Bitlis'te bulunan kayak merkezleri, son yıllarda yayla turizmini canlandırmak adına yaylalarda düzenlenen şenlikler Doğu Anadolu Bölgesi’nin turizm değerini bir nebze de olsa arttırmaktadır.
• Üç semavi din için kutsal sayılan Ağrı Dağı, bölgede yer alan yerli ve yabancı turistin ilgisini çeken yerlerdendir.
• Sportif olta balıkçılığına imkan veren birçok balık türünün yaşadığı göllerin bir çoğunda kuş gözlemciliği de yapılabilmektedir.
• Kırılmalara bağlı olarak bölge genelinde birçok termal ve ılıca var olsa da Doğu Anadolu Bölgesi termal turizm açısından pek tercih edilmemektedir.
• 2011 yılı 25.Dünya Üniversiteler Arası Kış Oyunları Erzurum’da yapılması Doğu Anadolu Bölgesi’nde turizm adına umut vadeden unsurlardan biri olmuştur.
• Yaz aylarında akarsuların debilerinin yükselmesiyle Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerinin coğrafi sınırını oluşturan Çoruh Nehri’nde de uzun yıllardır yapılan rafting sporu için uygun ortam oluşmaktadır. Fakat bölgedeki akarsu yataklarının dar ve engebeli olması bu spor için başka bölgelerdeki akarsuların tercih edilmesine neden olmaktadır.

• Doğu Anadolu Bölgesi yüksek ve engebeli yapısı nedeniyle Türkiye'de ulaşım ağının en seyrek ve en elverişsiz olduğu bölgedir.
• Ulaşım güçlüğü en fazla Hakkari Bölümü'nde yaşanmaktadır. Bu bölüm dışında kalan yerlerde demiryolu ve karayolu ile diğer bölgelere ulaşmak mümkündür.
• Özellikle kuzey-güney doğrultusunda ulaşım zor iken Doğu-batı yönünde tektonik oluklar ve akarsu vadileri sebebiyle daha kolaydır.
• Toplam 11 ilde havaalanı bulunmaktadır.

Doğu Anadolu Bölgesi Havalimanları

• Erzurum Havalimanı
• Van Ferit Melen Havalimanı
• Ağrı Ahmed-i Hani Havalimanı
• Malatya Havalimanı
• Bingöl Havalimanı
• Elazığ Havalimanı
• Muş Sultan Alparslan Havalimanı
• Erzincan Havalimanı
• Hakkari Yüksekova Selahaddin Eyyubi Havalimanı
• Iğdır Şehit Bülent Aydın Havalimanı
• Kars Harakani Havalimanı