Mobbing

Mobbing, işyerinde, bir veya birden fazla çalışana karşı sistematik olarak uygulanan ve kişiyi yıldırmaya yönelik davranışlar bütünü olarak tanımlanır. İşyerinde mobbingi tanımlayan ilk bilim adamı Alman çalışma psikoloğu Heinz Leymann’dır.  Leyman’a göre işyerinde psikolojik taciz, bir veya birkaç kişi tarafından, diğer kişi veya kişilere, süreklilik gösterir biçimde düşmanca ve ahlak dışı uygulamalarla ortaya çıkan “psikolojik şiddet” veya “psikoterör” dür.

Mobbing kavramının Türkçede karşılığı çeşitli şekillerde ortaya çıkmaktadır. İş hayatında yıldırma, psikolojik taciz, ruhsal şiddet, psikolojik baskı, psikolojik terör, işyerinde bezdirme gibi kavramlar yaygın olarak kullanılmaktadır.

İşyeri Unsuru

Mobbing, sosyal bir olgu olduğu kadar hukuki bir konudur. Dolayısıyla, işyerinde psikolojik tacizin gerçekleşebilmesi için, olayların ilgili kanunlarda belirtilen tanıma uygun bir işyerinde gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Çalışanlara tüm iş ve faaliyetlerin gerçekleştiği ortam olarak tanımlanan işyeri içerisinde uygulanan yıldırma davranışları mobbing olarak kabul edilebilir.

Ancak işçilerin sadece işyerinde fiilen çalıştıkları sürede değil, işyeri dışında işverenin emri altında bulundukları sırada da mobbing gerçekleşebilir. 

Süreklilik Unsuru

Bir davranışın mobbing olarak değerlendirilmesi konusunda  aranan temel ölçüt, çalışana uygulanan davranışın süreklilik arz etmesi ve sistematik şekilde uygulanmasıdır. Dolayısıyla bir işyerinde tarafların birbirine bir defaya mahsus olmak üzere düşmanca davranış sergilemesi mobbing olarak değerlendirilemez.

Düşmanca ve Ahlak Dışı Davranışlar

İşyerinde psikolojik taciz, sistematik olarak uygulanan rahatsız edici, ahlak dışı davranışlarla, bireyin o işyerinden ayrılmasına neden olacak şekilde, psikolojik ve fiziksel olarak yıldırılmasıdır. Bu davranışlar, taraflar arasında çatışmaya neden olabilecek nitelikte, haksız ve düşmanca olması gerekmektedir. Düşmanca ve ahlak dışı davranışlara, mağdurun arkasından konuşmak, aşağılayıcı veya ağır fiziksel işler verilmesi, cinsel taciz gibi örnekler verilebilir.

Kast Unsuru

İşyerinde uygulanan etik olmayan, ahlak dışı ve düşmanca davranışlar, mağduru küçük düşürmek, ona rahatsızlık vermek, işyerinden ayrılmasını sağlamak vb. gibi birçok şekilde mağdura zarar vermeye yöneliktir. Bu davranışların mobbing olarak kabul edilebilmesi için belli kişi ya da kişilerin  kasıtlı olarak  hedef alınmış olması ve önceden planlanmış davranışların sistematik şekilde uygulanması gerekir. 

1. Birinci Derece Mobbing 

Birinci derecede çalışan direnmeye çalışır, erken aşamalarda kaçar veya aynı işyerinde farklı bir yerde çalışma şansı bulabilirse olumsuz etkilenmekten kaçınabilir. İşverenleri ya da işyerindeki diğer çalışanlar tarafından onur kırıcı yaklaşımlara maruz kalmak, mobbinge uğrayan çalışanı mutsuz eder ve özgüvenini zedeler. Bu aşamada mağdurda sinirli hal, alınganlık, duygusal hassaslık , dikkat eksikliği, odaklanamama  ve ağlama gibi belirtiler görülür. 

2. İkinci Derece Mobbing

İkinci derece etkilenen kişi direnemez, kaçamaz, geçici ya da uzun süren zihinsel/bedensel rahatsızlıklar çeker ve işe geri dönmekte zorlanır. Yüksek tansiyon, kalıcı uyku bozuklukları, mide ve bağırsak sorunları çeker, aşırı kilo alır ya da kaybeder, depresyona girer. Alkol veya ilaç bağımlılığı başlar, işyerinden kaçmak için sık sık izin alır, yalnız kalma, otomobil kullanma vb konularda yeni, sebepsiz korkular duyar. Tıbbi yardıma gereksinim başlar.

3. Üçüncü Derece Mobbing

Bu safhada; Mobbing mağduru işine geri dönemez fiziksel ve ruhsal zarar görme, rehabilitasyonla bile düzeltilebilecek durumda değildir. İşe gidebiliyorlarsa bile; korku, dehşet ve tiksinti içindedirler. O kadar etkilenmişlerdir ki işyerinde duramazlar. Kendilerini koruma mekanizmaları çökmüştür. Kişi deprem, büyük trafik kazası gibi travma geçirmişçesine dehşet içinde yaşar, şiddetli depresyon, panik ataklar, kalp krizleri, ciddi hastalıklar baş gösterir, kazalar, intihar girişimleri ve üçüncü kişilere karşı şiddet eğilimi görülmeye başlar. 

• Mobbing, çoğunlukla çalışanlara kendini yetersiz ve başarısız hissettirmekle başlar. 
• Çalışana güvenilmediği duygusu yansıtılır. 
• İş ve işyeri ile ilgili bilgilerin kişiden saklanması, normal şartlarda yetiştirmesi imkansız iş ve görevlerin verilmesi, işyerinde kişinin yok sayılması gibi davranışlar görülür.
• Mobbing uygulanan kişi ile küçük düşürücü bir iletişim haline geçilir. 
• Herhangi bir yanlışlıkta hata, mobbing uygulanan mağdur kişiye yüklenir.
• Mobbing davranışlarına çoğu zaman diğer çalışanlar ya da diğer yöneticiler de katılır. 
• Kişinin şeref, onur ve kişiliğine yönelik saldırılarda bulunulmaya başlanır.
• Zamanla mağdurun yıldırılması ve işi bırakmaya zorlanması amaçlanır.

İşyerinde psikolojik taciz mağdur üzerinde çoğunlukla kalıcı olmak üzere  ruhsal ve bazen fiziksel sorunlara neden olur.  Birçok mağdur, uğradığı psikolojik taciz sebebiyle yaşadığı travmayı atlatmak için ilaç tedavisine başlamaktadır. Bireysel olarak ortaya çıkan yaygın etkiler arasında stres, kaygı, endişe ve gerilim, işyerinde dışlanma duygusu, güven ve saygınlık kaybı, kişisel ilişkilerin bozulması veya kaybolması, stres ve üzüntüye bağlı olarak mide, baş ve çeşitli eklem ağrıları sayılabilir.

Finansal açıdan ise, gelir kaybı, yükselme olanaklarının sınırlanması, işini kaybetme ve yeni iş bulma baskısı gibi sorunların yaygın olarak ön plana çıktığı görülmektedir. Bir mobbing mağdurunun topluma maliyeti yıllık gelirinden daha fazladır. İngiltere’de 1997 yılında yapılan bir araştırmaya göre, stresten kaynaklanan hastalıkların ülkeye maliyeti yılda yaklaşık olarak 12 milyon sterlini bulmaktadır. Mobbing mağdurlarının tedavi masrafları ve işsizliğe sebep olması, mobbingin toplumsal etkileri arasında yer alır. 

• Mobbing, ispatı zor bir durum olduğu için mobbinge maruz kalan bir çalışan öncelikle mobbing davranışlarının kaydını tutmalıdır.
• Başvurulabilecek bir üst merciinin mevcut olması halinde yazılı olarak başvuru yapılmalıdır.
• Mobbing ile sağlıklı bir şekilde mücadele edebilmek için psikolojik destek alınmalıdır.
• Mobbing, hukuk sisteminde yaptırımları olan bir konudur. Bu bağlamda mobbing mağdurlarının iş sözleşmelerini haklı nedenle feshetme hakkı bulunur.
• Şartlarının oluşması halinde mağdur, mobbing uygulayan işveren ya da işverenlerden maddi ve manevi tazminat isteme hakkına sahiptir.